Azərbaycan Mərkəzi Bankının yenilənmiş proqnozlarına görə 2021-ci ildə illik inflyasiya 11.4-11.9% (təxminən 12%) səviyyəsində gözlənilir. Rəsmi statistikaya görə, noyabrda 12 aylıq inflyasiya 11.1%, ərzaq inflyasiyası 14.9% təşkil etmişdir.

Eləcə də bax: Təcili: Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini - ARTIRIB

FED.az xəbər verir ki, qiymətlərin daha sürətlə artması Azərbaycan banklarının əmanətçilərini real gəlirdən məhrum edib. Bu barədə bir qədər sonra.

Faiz - pulun kirayə (icarə) haqqıdır. Borcalan (məqaləmizin nümunəsində bank), borcverənin (əmanətçinin) pulunu müəyyən müddət ərzində istifadə etdiyinə görə ona haqq ödəyir. Necə ev kirayəyə verilib gəlir əldə edilirsə, pul da icarəyə verilərək gəlir götürülür. Bu gəlir faiz gəliridir.

İnflyasiya isə pulun alıcılıq qabiliyyətinin (alış gücünün) azalmasıdır. Mal və xidmətlər bahalaşdığından müəyyən nominalda pul ilə bir müddət sonra eyni mal və xidmətləri almaq olmur. Məsələn, ölkədə illik 12% inflyasiya gözlənilirsə, bu o deməkdir ki, bir il əvvəl 100 manata alınan malları bu ilin sonunda almaq üçün 112 manat tələb olunacaq.

ƏMANƏTÇİLƏR REAL OLARAQ ZƏRƏR EDİRLƏR

Bəs faiz ilə inflyasiyanın nə əlaqəsi var?!

Əgər bir ölkədə inflyasiyanın faizi bankların əmanət faizlərindən yüksəkdirsə əmanətçilər real gəlirdən məhrum olurlar. Faiz – nominal və real faizlərə bölünür. Bankların əmanət faizləri nominal faizdir. Real faiz dərəcəsi isə - nominal faiz dərəcəsindən inflyasiya dərəcəsini çıxmaqla tapılır. Məsələn, ölkədə inflyasiya 12 faiz, əmanət faizi də 12-dirsə, real faiz sıfırdır. Başqa sözlə; sanki xeyriyyəçilik etmək üçün pulunuzu havayı kirayəyə vermisiniz. Əmanət faizi 12%-dən aşağı, tutaq ki, 9%-dirsə, bu zaman real olaraq 3% itkiniz var. Əmanətçilər yaxşı bilirlər ki, hazırda Azərbaycanda 12 aylıq manat əmanətinə 12% qazanc təklif edən bank yoxdur. Amma ölkədə bu il 12% inflyasiya gözlənilir. Azərbaycanlı əmanətçilərin real faiz gəliri əldə etmələri üçün bankların depozit faizləri 12%-dən yuxarı, məsələn, ən azı 14-15% olmalıdır. 

Azərbaycan banklarında bir illik manat əmanətinin faizləri 5,5%-11% civarındadır. Əmanətlər üzrə orta faiz dərəcəsi isə 6,5%-7,5% aralığındadır (faizin müddətin əvvəlində və sonunda alınmasından asılı olaraq). Qeyd etdiyimiz ki, ölkəmizdə bu il təxminən 12% inflyasiya gözlənilir. Bu zaman real faizi tapmaq üçün illik inflyasiyadan (12%) illik orta əmanət faizi (7,5%) çıxılır. Cavab mənfi 4,5%-dir. Bəli, düz fikirləşdiniz, bu il Azərbaycan əmanətçilərinin manat əmanətləri orta hesabla 4,5% “əriyib”.  Ölkədə qiymətlər 12% artdığı halda, əmanətçilər 7,5% qazanıblar. İnflyasiya 12% təşkil etdiyindən, ötənilki 10 min manatlıq mal və xidmətləri almaq üçün indi 11 min 200 manat tələb olunur. Bankdakı 10 min manatlıq əmanət üzrə gəlir isə orta hesabla 750 manat təşkil edir, yəni əmanətçinin vəsaiti 10 min 750 manata yüksəlib. Bu da 11 min 200 manatdan 450 manat azdır. Əmanətçi real olaraq 450 manat zərərdədir.

Çoxları rəsmi inflyasiya məlumatlarına inanmır, qiymətlərin rəsmi inflyasiya ilə müqayisədə ən azı 2 dəfə artdığını bildirir. Onlara görə, qiymətlər illik azı 20-30% civarında artıb. Qeyri-rəsmi inflyasiya məlumatı ilə müqayisədə əmanətçilərin real zərəri mənfi 20%-i aşır.

MƏRKƏZİ BANKIN FAİZİ, ƏMANƏT FAİZLƏRİNDƏN YÜKSƏKDİR

Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının İdarə Heyətinin qərarı ilə 17 dekabr 2021-ci il tarixindən uçot dərəcəsi 7.25% müəyyən edilib. Əksər iri banklarda manat əmanətinin illik faiz dərəcəsi 6% - 6,5% olduğunu nəzərə alsaq, Azərbaycanda Mərkəzi Bankın faizi sistem əhəmiyyətli bankların əmanət faizlərindən yüksəkdir. Yəni, Mərkəzi Bank, banklardan daha yüksək faiz təqdim edir. 2021-ci ildə Mərkəzi Bank tərəfindən uçot dərəcəsinin 3 dəfə qaldırılması da əmanət faizlərinin ciddi artması ilə nəticələnmir. İnflyasiya və Mərkəzi Bankın faizi artdığı zaman depozit faizləri artmalıdır. Hazırda bu proses kəskin müşahidə edilmir. Çünki banklarda izafi likvidlik mövcuddur, banklar əllərində olan pulları kredit şəkilində iqtisadiyyata yerləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. Kreditlərə böyük tələbin olmadığı bir dövrdə kredit faizləri, eyni zamanda depozit faizləri artırıla bilməz.

Real faiz borc verənin etdiyi riskinin qiymətidir. Bu qiymətə ölkənin, onun banklarının riskləri daxildir. Yəni real faiz pulunuzu geri alıb-almayacağınızın ehtimalı qiymətidir. Hazırda Azərbaycanda real faiz mənfi olduğundan əmanətçilər pullarını geri alıb-almayacaqlarına görə risk mükafatı əldə edə bilmirlər.

İNFLYASİYADA İKİNCİ DALĞA GÖZLƏNİLİR

Bəs 2022-ci ildə inflyasiya necə olacaq? Rəsmi qurumlar 2022-ci ildə inflyasiyanın sürətinin aşağı düşəcəyini gözləyirlər. Eyni zamanda, qeyri-rəsmi qurumlar tərəfindən 2022-ci ilin yaz və yay aylarında inflyasiyada ikinci dalğanın başlayacağı barədə proqnozlar verilir. Bu proqnozlar daha real görünür, çünki hazırda inflyasiya təbii hadisələrdən daha çox asılıdır, mərkəzi bankların alətlərinin təsir imkanları azalır. Artıq qiymətləri iqlim dəyişikliyi müəyyən etməyə başlayıb.Quraqlıqlar, sellər və digər əlverişsiz hava şərtləri aqrar məhsulların məhsuldarlığını azaldır və qiymətlər artır. Süni şəkildə yaradıldığı barədə bir sıra ssenarilər irəli sürülsə də, artıq 2 ildir dünyanın təsiri altına almış yeni növ koronavirus pandemiyası da təbiətin hökümranlığıdır. Koronavirus nəticəsində istehsal, təklif və nəqliyyat problemləri yaranıb və nəticədə qiymətlər yüksəlməkdədir. Qısası, üfüqdə görünənlər yaxşıya əlamət deyil. (Marja)