Avropa Yenilənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) Azərbaycandakı iqtisadi proseslər, baş verən dəyişikliklər, hökumətin apardığı islahatlar barədə qiymətləndirməsini açıqlayıb.
FED.az xəbər verir ki, bankın yaydığı sənəddə, ölkədə iqtisadi sahədə atılan addımlar, onların təsirləri və həll olunmalı problemlər göstərilib.
Eləcə də bax: AYİB Azərbaycana bank sektorunda islahatları - AKTİVLƏŞDİRMƏYİ TÖVSİYƏ EDİR
FED.az sənədin texniki tərcüməsini təqdim edir. Sənədin orijinal variantını buradan oxumaq olar.
ÖLKƏ Qiymətləndirmələri: AZƏRBAYCAN
ƏSAS MƏQAMLAR
Azərbaycanın iqtisadi yaxşılaşması güclənir. Son zamanlarda qaz hasilatı və ixrac imkanlarının genişlənməsi əmtəə bazarlarında müsbət artımlarla birlikdə iqtisadiyyat üçün yaxşı nəticələr verdi.
Hakimiyyət əhəmiyyətli maliyyə islahatları keçirdi. Vergi məcəlləsinə edilən düzəlişlər qaydaların sadələşdirilməsi, vergi yükünün azaldılması, vergi ödəyicilərinin uyğunluğunun artırılması və mikro, kiçik və orta özəl sektorun inkişafının dəstəklənməsi, maliyyə qayda və dövlət borc strategiyasının həyata keçirilməsi dövlət maliyyələrinin dayanıqlığını dəstəkləməlidir.
Eləcə də bax: AYİB: Azərbaycanda ÜDM-in artım tempi gələn il - 2,4% OLACAQ
Bank sektorunda işləməyən kreditlərin (NPL) ehtiyatlarının azaldılması istiqamətində addımlar atıldı. Dövlət, vaxtı keçmiş fiziki şəxslərin, xüsusən də 2015-ci ildə manatın kəskin devalvasiyasından zərər çəkmiş kreditlərinin həllini stimullaşdıran xeyirxah tədbirləri maliyyələşdirmişdir.
2020-Cİ İL ÜÇÜN ƏSAS PRİORİTETLƏR
Son maliyyə islahatlarının həyata keçirilməsi təqdirəlayiqdir və əlavə addımlar atılmalıdır. Vergi və gömrük administrasiyasının fəaliyyəti daha da təkmilləşdirilməli, dövlət xərclərinin səmərəliliyi artırılmalı və böyük şərti öhdəliklərdən irəli gələn risklərə daha yaxşı nəzarət edilməlidir.
Bank sektorunda islahatlar yarımçıq qalır və yenidən gücləndirilməlidir. Azərbaycan Beynəlxalq Bankının (IBAR) özəlləşdirilməsi əvvəlcədən planlaşdırıldığı kimi irəliləməlidir. Bank sektorundakı qüsurları həm tənzimləyici bazanı, həm də tənzimləyicinin müstəqilliyini və imkanlarını gücləndirməklə aradan qaldırmaq lazımdır.
Özəl sektorun inkişafını və iqtisadi şaxələndirməni dəstəkləyən siyasət prioritet siyahıda qalmalıdır. Onların effektivliyini təmin etmək üçün ümumi investisiya mühitini və sektora aid islahat proqramlarını yaxşılaşdıran üfüqi siyasət həyata keçirən dövlət qurumlarının institusional potensialının artırılması ilə birləşdirilməlidir.
Makroiqtisadi göstəricilər
Çıxış böyüməsi getdikcə güclənir. 2017-ci ildə baş verən yaxın durğunluqdan sonra 2018-ci ildə ÜDM 1.4 faiz artdı. İstehsal tərəfində nəqliyyat, istehsal, kənd təsərrüfatı və pərakəndə ticarət 2018-ci ildə artımın əsas töhfəsini verdi. Böyümə karbohidrogen istehsalının davamlı genişlənməsi və ixrac gücü; neft və qaz sektorundakı real məhsul 2017-ci ildəki 5.3 faiz büzülmə səviyyəsindən 2018-ci ildə 0.5 faiz genişlənməyə qədər bərpa edildi. Bunun əksinə olaraq tikinti sektoru ümumi iqtisadi göstəricilərdə əsas sürüklənmə oldu və təqribən 9.0 nisbətində geriləmə oldu.
Karbohidrogen sektorundan kənar hasilatın artımı 2018-ci ildəki 1,9 faizdən 2019-cu ilin doqquz ayında yüzdə 3,5'ə qədər gücləndi. Qeyri-neft sektorlarında artımın bu möhkəmlənməsi ÜDM artımının ümumi sürətlənməsini 2,5'ə qədər artırdı.
Xarici profisit genişləndi, maliyyə balansı daha yüksək karbohidrogen gəlirləri fonunda profisitə çevrildi. Cari hesabın profisiti 2017-ci ildə ÜDM-in 4,1 faizindən artmışdır Karbohidrogen ixracının və əlverişli əmtəə qiymətlərinin artması fonunda 2018-ci ildə yüzdə 12,9 səviyyəsinə yüksəldi. 2019-cu ilin birinci yarısında bu tendensiya, keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə, neft və qaz sektoru balansında yaxın durğunluqla birlikdə, zəif xidmət ixracı fonunda dayandı. İcmal büdcə 2017-ci ildə ÜDM-in 1.4 faizi kəsirindən 2018-ci ildə 5.6 faiz profisitə keçdi.
Kredit fəaliyyəti bərpa olunmağa başladı, lakin maliyyə sektorundakı zəif cəhətlər qalmaqdadır. Kredit portfeli 2018-ci ildə azalmağı dayandırdı və ümumi makroiqtisadi sabitləşmə və iqtisadi artımın yenidən başlaması şəraitində ilin sonunda nominal müddətdə tədricən artmağa başladı. Bununla birlikdə, özəl kreditin ÜDM-ə nisbəti, 2018-ci ildə 16,3 faiz səviyyəsində, regional standartlara görə aşağıdır. Kredit və depozitlərin dollarlaşması azalmaqdadır, lakin 2019-cu ilin avqust ayına görə müvafiq olaraq 34.3 faiz və 63.0 faiz yüksək olaraq qalır. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı (AMB) tərəfindən müəyyən edilmiş vaxtı keçmiş kreditlərin payı son iki ildə azalıb. il, lakin yüzdə 10,8 nisbətində yenə də əhəmiyyətlidir.
Təvazökar iqtisadi bərpa davam edəcək. 2019-cu ildə iqtisadiyyatın 2.8 faiz və 2020-ci ildə 2.4 faiz artacağını proqnozlaşdırırıq. Əmtəə qiymətlərindəki dəyişkənlik yaxın gələcəkdəki artım perspektivləri üçün əsas riskdir. İqtisadiyyatın xarici zərbələrə davamlılığı əhəmiyyətli likvidlik buferləri ilə dəstəklənir, çünki AMB-nin birləşmiş rəsmi valyuta ehtiyatları və Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) aktivləri təxminən proqnozlaşdırılan 2019 ÜDM-ə bərabərdir. Dikin uzunmüddətli böyüməsi, neft və qaz sənayesindən kənarda özəl sektorun böyümənin yaradılmasında daha əhəmiyyətli rol oynamasına imkan yaradan dərin islahatlar tələb edir.
ƏSAS STRUKTUR İSLAHATI İNKİŞAFLARI
Vergi islahatları tətbiq olundu. İslahatlar 2018-ci ilin dekabrında qəbul edildi və 2019-cu ilin yanvar ayında qüvvəyə mindi. Bunlar şəffaflığı və hesabatlılığı artırmaq, müəssisələri formalaşdırmaq və iqtisadi şaxələndirməyə təşviq etməkdir. İslahatlara, karbohidrogen sektorundan kənarda özəl sektorun inkişafına təkan verən tədbirlər daxildir. Mikro, kiçik və orta sahibkarlıq (MSME) üçün vergi dərəcəsi 4 faizdən 2 faizə endirildi, tək sahibkarlara isə minimum dərəcədə vergi tutulur. Bundan əlavə, yaradılan tarixdən etibarən yeddi il ərzində KOMM-lər idxal olunan istehsal və emal texnikalarına mənfəət və torpaq vergisindən, eləcə də ƏDV-dən azad olunur. Eyni zamanda, yeni vergi qaydalarına əməl edilməməsinə görə sanksiyalar artırıldı.
Yeni maliyyə qaydaları tətbiq olunur. 2018-ci ilin ikinci yarısında qəbul edildi və 2019 ilə tətbiq olundu. Büdcə, yeni maliyyə qaydası, maliyyə ehtiyatlılığını artırır və yüksək neft qiymətləri dövründə büdcənin proziklikliyini azaldır. Qayda, məcmu büdcə xərclərinin ümumi məbləği və illik nominal artımına ən yüksək hədd qoyur, hökuməti önümüzdəki illərdə qeyri-neft büdcə kəsirini tədricən azaltmağı məcbur edir və büdcənin əhəmiyyətli dərəcədə işləməməsi hallarında qaçış şərtlərini müəyyənləşdirir. Bundan əlavə, 2018-ci ilin avqust ayında qəbul edilmiş 2018-25-ci illərdə dövlət borcunun idarə edilməsinə dair yeni bir strategiya, dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətində, ümumi dövlət borc xidmətinə və xarici valyutada ifadə olunan borc səviyyəsinə dair şərtlər qoyur. Həm də strategiya müddətində xarici maliyyələşdirmə və dövlət zəmanətlərinə layiq görülən xüsusi layihələri müəyyənləşdirir.
Problemli kreditlər həll olunur. Vaxtı keçmiş kreditlərin yüksək hissəsinin qarşısını almaq üçün müxtəlif tədbirlər Prezidentin 2019-cu ilin fevralında imzaladığı sərəncamla təsdiq edildi. Birinci dəst, 2015-ci ilin fevralında başlayan manatın devalvasiyasından əvvəl fərdi borcalanlar tərəfindən alınan xarici valyuta ilə verilmiş kreditlərə aiddir. Hakimiyyət belə kreditlərin müəyyən bir hissəsini geri ödəməyə borcludur. Sxemə uyğun olmaq üçün kredit 10000 ABŞ dollarından yuxarı olmamalıdır və kompensasiyanın maksimal məbləği bu məbləğin yarısı ilə məhdudlaşır. İkinci tədbir dəsti, bankların səlahiyyətləri çox aşağı güzəştli şərtlərlə və bir il güzəşt müddəti ilə maliyyələşdirməyi təklif etdiyi işləməyən kreditləri yenidən qurulmasına həvəsləndirmək məqsədi daşıyır. Bu, 360 gündən çox vaxtı keçmiş və 2012-ci ildən əvvəl olmayan şəxslər tərəfindən götürülən maksimum 17000 AZN və ya 10.000 ABŞ dolları məbləğində istənilən valyutada olan kreditlərə aiddir.
Prezident sərəncamları məhkəmə sistemində və enerji sektorunda islahatları sürətləndirmək məqsədi daşıyır. 2019-cu ilin aprelində yayımlanan məhkəmə-hüquq sistemində islahatların genişləndirilməsi ilə bağlı bir sərəncamda sahibkarlarla əlaqəli işlərə baxacaq və müxtəlif sahələrdə mübahisələrə məhkəmə baxışı müddətlərini dəqiqləşdirən ixtisaslaşdırılmış məhkəmənin qurulması tövsiyə olunur. Həm də vasitəçilik prosesi haqqında məlumatlılığı artırmağı hədəfləyir; bu alternativ mübahisələrin həlli mexanizminin hüquqi əsasını təmin edən vasitəçilik haqqında qanun eyni zamanda təsdiq edildi. Prezidentin 2019-cu ilin mayında verdiyi Sərəncam, sektorda özəl sektorun fəaliyyətini inkişaf etdirmək, o cümlədən xarici sərmayələrin cəlb edilməsi və rəqabət mühitinin yaradılması məqsədi ilə enerji sektorunda institusional islahatları sürətləndirmək niyyətindədir.
Səlahiyyətlilər, işgüzar mühit islahatlarını təqdim etməyə davam edir. 2019-cu ilin fevral ayında istifadəyə verilən yaşıl dəhliz qapı sistemi, qeyri-neft sektorlarında ən yaxşı fəaliyyət göstərən şirkətlərin xarici bazarlarla xarici ticarətini asanlaşdıracağı gözlənilir. Yaşıl dəhlizdən istifadə hüququ verən şirkətlər daha sürətli gömrük prosedurları və gömrük nəzarətində artan elastiklik və şəffaflıq ilə qarşılaşacaqlar. ASAN-ın uğuruna əsaslanan dövlət xidmətləri üzrə dövlət agentliyi, səlahiyyətlilər sosial xidmətlər üçün bir pəncərə agentliyi yaratdı. 2019-cu ilin may ayında açılan Davamlı və Əməliyyat Sosial Təminat Mərkəzi (DOST) əmək bazarı, sosial müavinətlər və pensiyalar, tibbi xidmətlər və sosial müdafiə ilə əlaqəli 126 fərqli xidmət göstərir. Bütün dövlət qurumlarını bir platformada birləşdirən və dövlət satınalma prosesini avtomatlaşdıran vahid elektron satınalma saytı 2019-cu ilin yanvar ayında istifadəyə verildi.
Dövlət xidmətlərində rəqəmsallaşmanın inkişaf etdirilməsi və qırmızı lentin kəsilməsi səyləri Dünya Bankının Doing Business 2020 hesabatında tanındı; Azərbaycan 2018-ci ildə 57-ci yerdən 2020-ci ildə 34-cü yerə yüksəldi.
