FED.az Hesablama Palatasının sədri Vüqar Gülməmmədovla müsahibəni təqdim edir:
Eləcə də bax:Azərbaycan Kredit Bürosu işçi axtarır - VAKANSİYA
- Hər müsahibənizdə və çıxışı¬nızda vurğulayırsınız ki, döv¬lət büdcəsinin icrası Hesabla¬ma Palatası üçün vacib sənəd¬dir. Bu sənədin vacibliyi nə ilə ifadə olunur?
- “Hesablama Palatası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu na görə, Hesablama Palatası dövlət vəsaitinin və digər dövlət əmlakı nın qanunauyğun, məqsədyönlü və səmərəli istifadəsinə dövlət nəzarə tinin təmin edilməsi sahəsində kə nar dövlət maliyyə nəzarətini həya ta keçirən ali audit orqanıdır. Sta tuslarında, təşkilati strukturunda, əhatə dairəsində, fəaliyyət metodla rında müxtəliflik olsa da, dünyanın demək olar ki, bütün ölkələrində istifadə edilmiş vəsaitlər üzərində kənar dövlət maliyyə nəzarətini hə yata keçirən qurum var. Dövlət büdcəsinin icrasına rəy məhz və saitlərin qanunauyğun istifadəsinin müəyyən edilməsini nəzərdə tutur. Bu rəylərin formalaşması zamanı isə əsas vasitələrdən biri tərəfimiz dən həyata keçirilən nəzarət tədbir ləridir. Beləliklə, rəy həmçinin və saitlərin necə xərclənməsi ilə bağlı təsəvvürü formalaşdırır. Rəyin tərtib olunmasının digər vacib bir tərəfi ictimai nəzarətin tə min edilməsidir. Belə ki, rəy tərəfi mizdən parlamentə təqdim olun maqla istifadə edilmiş vəsaitlərin qanunauyğunluğu və nəticəliliyi barədə millət vəkillərini və onlar vasitəsi ilə də seçiciləri məlumat landırır. Ali audit orqanlarının bey nəlxalq təşkilatı İNTOSAİ tərəfin dən qəbul edilmiş birinci beynəl xalq standart olan Lima bəyanna məsi ali audit qurumunun ilkin auditin keçirilməsinin - bizim təc rübədə bu, dövlət büdcəsinin layi həsi ilə bağlı rəyi nəzərdə tutur - hər bir ölkənin hüquqi şəraiti və şərtləri əsasında müəyyən edildiyi ni vurğulamaqla, sonrakı auditin, başqa sözlə, dövlət büdcəsinin icra sı ilə bağlı rəyin tərtibini isə ilkin auditin keçirilib-keçirilməmə
- Milli Məclisin komitəsində aparılmış müzakirələrdə Hesablama Palatasının rəyinin parlamentə daxilolma vaxtı və müzakirələrin tez başlanmasına dair fikirlər səsləndi. Siz, qısa da olsa, bu sualları cavablandırdınız. Lakin bu məsələyə bir daha aydınlıq gətirməyinizi xahiş edirəm.
- Əvvəlcə qanunvericiliyin tələb ləri barədə. Hesablama Palatası dövlət büdcəsinin icrası ilə bağlı rə yini “Hesablama Palatası haqqın da” Qanunun 7-ci maddəsinə əsa sən hazırlayır. Eyni zamanda, qa nunun büdcə prosesində iştirakımı zı tənzimləyən 24-cü maddəsi ilə dövlət büdcəsinin icrası barədə illik hesabat və müvafiq qanun layihəsi Milli Məclisdən daxil olduğu gün dən 10 gün müddətində Hesablama Palatası öz rəyini parlamentə təq dim edir. İndi isə faktlara nəzər sa laq. Milli Məclisdən 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin icrası ilə bağlı müvafiq sənədlər mayın 15-də da xil olmuş və tərəfimizdən rəsmi olaraq mayın 20-də Milli Məclisə təqdim edilmişdir. Beləliklə, qanun la müəyyən edilmiş müddət gözlə nilmişdir. Düşünürük ki, komitənin iclasının keçirilməsi müddətinin müzakirələrin məhsuldarlığı baxı mından tənzimlənməsi millət vəkil lərinin və hökumət üzvlərinin rəylə yaxından tanışlığına şərait yaratmış olar.
- Milli Məclisin komitə iclasında siz büdcədənkənar fondların büdcələrinin icrası ilə bağlı hesabatlılığın vacibliyinə toxundunuz.
- Qaldırdığımız məsələ Dövlət Sosial Müdafiə Fondu və İşsizlik dən Sığorta Fondunu əhatə edir. Hər iki fondun büdcəsi ilə bağlı qa nun layihələri Milli Məclis tərəfin dən rəy bildirilməsi üçün bizə təq dim edilir, plenar iclasda müzaki rədən sonra qəbul olunur. Baxma yaraq ki, həm “Büdcə sistemi haq qında”, həm də “Hesablama Palata sı haqqında” Azərbaycan Respubli kası qanunlarında Hesablama Pala tasının bu istiqamətdə rəy verməsi nəzərdə tutulur, amma Dövlət So sial Müdafiə Fondu və İşsizlikdən Sığorta Fondunun büdcələrinin ic rası ilə bağlı qanun layihəsi bizlərə təqdim olunmur. Ümumilikdə he sab edirik ki, dövlət maliyyə siste mində hesabatlılıq və şəffaflığın, ictimai nəzarətin tamlığının və əha təliliyinin təmin edilməsi məqsədi ilə həmin fondların büdcələrinin ic rası üzrə müvafiq qanun layihələri hazırlanmalı, dövlət büdcəsində ol duğu kimi, Milli Məclisdə müzaki rə edilməlidir. Hər iki fondun sosial əhəmiyyətini, eyni zamanda, əhali nin sosial müdafiəsinin təmin edil məsi istiqamətində dövlət büdcə sindən kifayət qədər vəsaitin ayrıl dığını nəzərə alsaq, bu istiqamətdə zəruri addımların atılması vacib dir.
- Ümumiyyətlə, 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin icrasını qısa xarakterizə etsək, nələr mütləq qeyd olunmalıdır?
- İlk olaraq bildirim ki, dövlət büdcəsinin həm gəlirləri, həm də xərcləri yüksək faizlə icra edilmiş dir. Eyni zamanda, dövlət büdcəsi nin icrası üçün makroiqtisadi mühit çox münbit olmuş, milli valyutanın məzənnəsi sabit qalmış, neftin bir bareli üçün qiymət proqnozlaşdırıl mış göstəricidən çox olmuş, inflya siya son iki ildən fərqli olaraq birrə qəmli müstəviyə keçmiş, ÜDM no minal və real ifadədə artmış, ÜDMin artımında qeyri-neft sahəsinin payı xüsusi olmuşdur. Dövlət büdcəsinin gəlirləri artıqlaması ilə icra edilmiş, gəlirlərdə və əvvəlki illə müqayisədəki artımda neft amili xüsusi təsirə malik ol muş, buna baxmayaraq, Dövlət Neft Fondundan transfert məbləği nəzə rə alınmadıqda belə, büdcə gəlirlə rində 10%-dən çox yüksəliş əldə edilmişdir. Bununla yanaşı bəzi tə diyyə növlərinin icra səviyyəsinin həmin tədiyyələrin bazasını forma laşdıran makroiqtisadi göstəricilər lə uyğunsuzluğu müşahidə olun muş, bəzi tədiyyələrin kəsirlə icra edilməsi vergi-büdcə siyasəti ilə müəyyənləşdirilən hədəflərin tam əldə edilməsinə mane olmuşdur. Xərclərə gəldikdə isə qeyd edim ki, sosialyönlü xərclər artımla yerinə yetirilmiş, büdcə xərclərinin əsaslı xərcləri cəmi xərclərin 50,8%-ni təş kil etmiş, ehtiyat fondlar qanunve ricilikdə göstərilən hədlər səviyyə sində icra olunaraq zəruri istiqa mətlərə yönəldilmişdir. 2018-ci ildə iqtisadi artımı dəstəkləyən şərti is tehsal xərcləri, həmçinin əsasən so sial xərclər, idarəetmə və müdafiə xərclərini birləşdirən şərti qeyri-is tehsal xərcləri artımla həyata keçirilmişdir. Bu meyillərlə yanaşı növ bəti illərdə nəticə əsaslı büdcənin formalaşdırılacağını, büdcə xərclə rinin strateji planlar və prioritet isti qamətlərə yönəlmiş məqsədlər üzrə proqnozlaşdırılacağını nəzərə ala raq, icra prosesində xərclərdə aparı lan dəyişikliklərin məhdudlaşdırıl ması vacibdir. Belə ki, belə dəyişik liklər büdcə xərclərinin səmərəli və qənaətli istifadəsinə, ən əsası nəti cələrin qiymətləndirilərək növbəti illər üçün əsaslı proqnozların tərti binə mane olur.
- Hesablama Palatası öz rəyində müxtəlif tövsiyələr əks etdirib və bu tövsiyələr ayrı-ayrı istiqamətləri əhatə edir. Onlar arasında biri - əlavə dəyər vergisinin vahid inzibatçılıqla idarə edilməsi təklifiniz barədə ətraflı məlumat almaq istərdik.
- Əlavə dəyər vergisi (ƏDV) döv lət büdcəsinin gəlirlərinin formalaş masında xüsusi əhəmiyyətə malik dir və iqtisadi münasibətlərin inzi batçılığının təşkilində vacib alətdir. 2018-ci ildə ümumilikdə dövlət büdcəsinin vergi gəlirlərinin 45,4%ni təşkil edən bu vergi növü üzrə inzibatçılıq iki qurum tərəfindən həyata keçirilir. Hesabat ilində ƏDV üzrə daxilolmanın xüsusi çəkisi Vergilər Nazirliyinin təmin etdiyi ümumi gəlirlərin 26,2%-ni, Dövlət Gömrük Komitəsinin təmin etdiyi ümumi gəlirlərin 68,2%-ni təşkil et mişdir. 2018-ci ilin dövlət büdcəsi nin bu vergi növü üzrə gəlirlərinin tərkibində nazirliyin payı əvvəlki illərə nisbətən daha da azalaraq 45,4%-ə enmiş, komitənin payı isə artaraq 54,6%-ə yüksəlmişdir. He sabat ilində nazirlik xətti ilə daxilolması təmin edilmiş ƏDV-in məblə ği 2017-ci illə müqayisədə 2,7%, komitə üzrə 32% artmışdır. Son il lərdə ölkə üzrə ÜDM-in, eyni za manda, pərakəndə ticarət dövriy yəsinin yüksəlməsi kimi əlverişli makroiqtisadi amillər fonunda əsas kapitala yönəldilmiş investisiyala rın və iqtisadiyyatın kreditləşdiril məsi həcminin səngiməsi müşayiət olunmuşdur. Bu baxımdan dövlət büdcəsinə təmin edilən ƏDV ilə bağlı qeyd olunan meyil idxal edilən aktivlərin kommersiya fəaliyyə tində istifadə olunmasından yara nan gəlirlərin vergiyə cəlb edilməsi prosesində kifayət qədər risklərin mövcud olmasını deməyə əsas ve rir. Bütün bunları nəzərə alaraq, Hesablama Palatası əlavə dəyər vergisinin beynəlxalq təcrübədə özünü doğrultmuş vahid inzibatçı lıq modelinin tətbiqini təklif etmişdir.
- 2019-cu il dövlət büdcəsi yeni büdcə qaydaları əsasında fəaliyyət göstərir və 2020-ci ilin strateji planlaşdırma - nəticə əsaslı büdcəyə keçid ili olması nəzərdə tutulub. Yeni büdcə modelinə keçid zamanı hansı çətinliklər gözlənilir?
- Dövlət resurslarından səmərəli, nəticəli və qənaətli istifadə edilmə sinin institusional imkanlarının ge nişləndirilməsi ilk növbədə beynəl xalq mütərəqqi təcrübədə də geniş tətbiq olunan nəticə əsaslı büdcəyə keçidi nəzərdə tutur. Nəticəyə əsas lanan büdcə dövlət maliyyə resurs larının daha rasional, səmərəli, nə ticəli və qənaətli istifadəsini şərtlən dirir. Başqa sözlə, belə yanaşma xərclərin optimallaşdırılmasına yol açmaqla, daha konkret və ünvanlı istifadəsinə xidmət edir. Ölkəmiz üçün nəticə əsaslı büd cənin tətbiqi dövlət idarəetməsinin təkmilləşməsinə və neft gəlirlərinin gələcək nəsillər üçün qorunub sax lanmasına və maddi rifahın yüksəl məsinə töhfə vermiş olar. Hesab edirik ki, dövlət vəsaitinin səmərəli istifadəsini təmin etmək istəyiriksə, nəticə əsaslı büdcəyə keçidi sürət ləndirməliyik. Beynəlxalq təcrübə ölkələrin bu modelə keçidi zamanı bir sıra çətin liklərlə üzləşdiyini göstərir. Bunla ra büdcə təşkilatlarının sayının çox luğu, yeni modelin qavranması və əhəmiyyəti ilə bağlı icraçı məmur ların məlumatsızlığı, geniş məlu mat bazalarının emalına imkan ve rən informasiya sistemlərinin olma ması və ya bu sistemlərdən istifadə etmək səriştəsində boşluqlar və s. nümunə göstərilə bilər. Hesablama Palatası məhz bu təcrübələrə əsas lanmaqla mümkün çətinliklərin aradan qaldırılması üçün ətraflı tədbirlər planının tətbiqini faydalı hesab edir. Bu tədbirlər nəticə əsas lı büdcəyə müvəffəqiyyətli keçidin tələbidir və yalnız nəticə əsaslı büd cənin tərtibi ölkə başçısı tərəfindən müəyyən olunmuş iqtisadi və sosial hədəflərin reallaşdırılmasına xid mət göstərən dövlət vəsaitlərinin səmərəli istifadəsini təmin etmiş olar.
- Hazırda Milli Məclisdə sizin təşkilatla bağlı qanunvericilikdə bəzi dəyişikliklər gözlənilir və ümumiyyətlə, may ayının əvvəlində mətbuatda Hesablama Palatasının səlahiyyətlərinin azaldılması ilə bağlı şərhlər dərc olundu. İstərdim bu məsələyə münasibətinizi bilim.
- Qeyd edim ki, müasir dövrün sürətli inkişafı hər sahədə olduğu kimi, iqtisadi sahədə də daim dəyi şiklikləri, təkmilləşdirmələri diktə edir. Bu baxımdan fəaliyyətin bu tələblərə uyğunlaşması zəruridir və bu zərurət ilk növbədə qanunveri cilik bazasının təkmilləşdirilməsini tələb edir. İkincisi, vurğulayım ki, qeyd etdiyiniz dəyişikliklər hər hansı bir səlahiyyətin ləğvini nəzərdə tutmur. Belə ki, nəzarət tədbirlə rinin nəticəsi olaraq müəyyənləşdi rilmiş nöqsanlar üzrə Hesablama Palatasının vəzifəli şəxsləri tərəfin dən protokolların tərtibi ilə bağlı hüquq ləğv edilir və nöqsanlar müəyyən olunduqda tərəfimizdən müvafiq sənədləşmələr aparılmaq la zəruri sənədlər aidiyyəti orqanla ra, o cümlədən hüquq-mühafizə or qanlarına göndəriləcək. Bu, qanun qəbul edilməzdən əvvəl də belə idi və bu, dəyişikliklərdən sonra da be lə olacaq.
