Sentyabrın 20-si Azərbayanın müasir tarixində ən mühüm və uğurlu səhifənin başlanğıcıdır. Həmin gün Bakıda Azərbaycan xarici neft şirkətləri ilə birlikdə Xəzərin Azərbaycan sektorundakı «Azəri», «Çıraq» və «Günəşli» yataqlarının işlənməsi barədə «Əsrin müqaviləsi»ni imzalayıb. Hadisələrin sonrakı gedişi bu müqavilənin Azərbaycan üçün necə böyük əhəmiyyətli olduğunu, ölkəmizin və xalqın həyatında necə böyük rol oynadığını göstərdi.
FED.az «Əsrin müqaviləsi»nin operatoru olan BP və onun tərəfdaşlarının informasiya dəstəyi ilə «Əsrin müqaviləsi»nin necə reallaşdığını açıqlayır. Beləliklə….
1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan inkişafın maliyyələşdirilməsi və yaxın ölkələrlə razılaşmalar yolu ilə regional sabitliyin və inkişafın təşviqi istiqamətində öz neft sənayesini xarici investisiyalar üçün açdı. Hökumətin hazırladığı milli strategiya 1994-cü ilin sentyabrında – Azərbaycan üçün tarixi bir gündə – Hasilatın pay bölgüsü haqqında Sazişin (HPBS) imzalanması ilə nəticələndi. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən üç əsas neft yatağını – Azəri, Çıraq yataqlarını və Günəşli yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsini əhatə edən sahənin işlənməsi haqqında həmin HPBS Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) ilə altı ölkədən olan 11 xarici neft şirkəti arasında imzalanmışdır.
İlkin olaraq 30 il müddətinə imzalanmış və 2017-ci ildə əsrin ortalarına qədər uzadılmış AÇG HPBS 2 dekabr 1994-cu il tarixində Milli Məclis (Azərbaycan Parlamenti) tərəfindən qəbul olunmuş və 14 dekabr 1994-cu il tarixində qüvvəyə minmişdir. Bu HPBS keçmiş Sovet İttifaqının hər hansı bir ölkəsinə Qərb transmilli şirkətləri tərəfindən qoyulmuş ilk böyük investisiya olub və ƏSRİN MÜQAVİLƏSİ kimi tanınır.
HPBS ratifikasiya olunduqdan sonra sazişi SOCAR və Azərbaycan hökuməti ilə əməkdaşlıq edən xarici səhmdarlar adından həyata keçirmək üçün Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) yaradılmışdır. İlkin olaraq ABƏŞ altı ölkəni, yəni Böyük Britaniya, ABŞ, Rusiya, Norveç, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanını təmsil edən 11 iri xarici neft şirkətindən (BP, Amoco, Unocal, LUKoil, Statoil, Exxon, TPAO, Pennzoil, McDermott; Ramco; Delta Nimir) təşkil olunmuşdu.
1999-cu ilin iyun ayından etibarən, BP ABƏŞ üzrə operatorluq fuksiyasını öz üzərinə götürüb.
Hazırda AÇG üzrə iştirak payları aşağıdakı kimidir: BP (30,37 faiz), SOCAR (25,0 faiz), Chevron (9,57 faiz), INPEX (9,31 faiz), Equinor (7,27 faiz), ExxonMobil (6,79 faiz), TPAO (5,73 faiz), ITOCHU (3,65 faiz), ONGC Videsh Limited (OVL) (2,31 faiz).
AÇG sazişi ABƏŞ üçün iş proqramını və xüsusi layihə büdcələrini təsdiq edən Rəhbər Komitə tərəfindən tənzimlənir. Rəhbər Komitə SOCAR, Azərbaycan Hökuməti və iştirakçı xarici neft şirkətlərinin nümayəndələrindən təşkil olunub.
AÇG sazişi Azərbaycanın dəniz yataqları üzrə ilk HPBS sazişidir və Azərbaycanın yeni neft strategiyasının institusionallaşması və investorlar üçün hüquqi sabitlik təmin edən bazanın yaranması ilə əlamətdardır. HPBS-ə əsasən, yatağın işlənməsinin hər mərhələsi üçün iştirakçı neft şirkətləri bütün işlənmə xərclərini ödəyir və həmin xərcləri "məsrəflərin ödənilməsi üçün neft" formasında kompensasiya edirlər. Hasil olunan neftin qalan hissəsi şirkətlər və Azərbaycan Dövləti arasında bölüşdürülən "mənfəət nefti"dir.
Müqavilə sahəsi
AÇG neft yatağı Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda, Bakıdan təxminən 100 km şərqdə dənizdə yerləşir. AÇG meqastrukturu Xəzər dənizinin altında 2000-3500 m dərinlikdə yerləşən Balaxanı VIII və X, həmçinin yuxarı və aşağı Fasilə lay dəstələrini əhatə edir. 2019-cu ilin birinci yarısının sonuna ümumi investisiya həcmi 36 milyard dollardan çox olmuşdur. Bu günə qədər AÇG yatağından cəmi 3,6 milyard bareldən çox neft hasil olunmuşdur.
Yatağın işlənməsi bir neçə mərhələdə həyata keçirilib: Çıraq yatağından hasilat İlkin Neft Layihəsi (İNL) çərçivəsində 1997-ci ildən başlanıb. Bunun ardınca Azəri Layihəsi Mərhələ 1 - Mərkəzi Azəri gəlir. Orada hasilat 2005-ci ilin əvvəlində başlanıb. Sonrakı 2-ci faza Qərbi Azəri və Şərqi Azəri platformalarını əhatə edib. Orada hasilat müvafiq olaraq 2005-ci ilin dekabrında və 2006-ci ilin axırlarında başlanıb. AÇG yatağının işlənməsinin növbəti 3-cü fazası çərçivəsində Dərinsulu Günəşli platformasından hasilat 2008-ci ilin aprelində başlanıb. Həmin fazalardan sonra Qərbi Çıraq platformasını əhatə edən Çıraq Neft Layihəsi davam edib. Həmin platformadan ilk neft 28 yanvar 2014-cü il tarixində əldə olunub. AÇG yatağının işlənməsi ilə əlaqədar ən sonuncu layihə Azəri Mərkəzi Şərqi (ACE) layihəsidir. Bu layihəyə 2019-cu ildə sanksiya verilib və o, bir hasilat platformasının tikintisindən ibarətdir. ACE layihəsi hazırda icra mərhələsindədir və orada ilk neft hasilatı 2023-cü ildə gözlənilir.
Hazırda AÇG yatağından gündə təxminən 550 000 barel neft hasil olunur. Həmin neft dünya bazarlarına əsasən Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) və Qərb İxrac Boru Kəməri (Bakı-Supsa) marşrutları ilə ixrac olunur.
Beynəlxalq səviyyədə tanınma
AÇG tərəfdaşları ilə Hökumət arasında 25 illik uğurlu əməkdaşlıq xarici neft şirkətlərinin Azərbaycan Hökuməti və SOCAR ilə dənizdə hasilat platformaları, sualtı boru kəmərləri, quruda saxlama və beynəlxalq bazarlara ixrac sistemlərini əhatə edən dünya səviyyəli layihəni birgə həyata keçirməyin mümkünlüyünü nümayiş etdirmişdir.
Bu, investorların inamını artırıb və beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın uğurlu biznes məkanı kimi tanınmasına imkan yaradıb.
AÇG sayəsində Azərbaycan strateji enerji təchizatçısı kimi daha mühüm rol oynamağa başlamışdır.
Sazişin müddətinin uzadılması
AÇG yatağının işlənməsinin misilsiz uğurunu nəzərə alaraq, Azərbaycan Hökuməti və AÇG tərəfdaşları düzəliş edilmiş və yenidən təsdiq edilmiş sazişi 14 sentyabr 2017-ci il tarixində imzalayaraq AÇG sazişinin müddətini əsrin ortalarına qədər uzadıblar. Yeni saziş Bakıda, Zati-aliləri Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə imzalanmışdır.
Yeni saziş hökumətə və investorlara AÇG-nin Azərbaycan və şirkətlər üçün iqtisadi səmərəliliyini növbəti 30 il ərzində maksimum dərəcədə artırmağa və bu dünya səviyyəli yatağa 40 milyard dollardan çox kapital qoymağa imkan verir. O, növbəti otuz ildə AÇG üzrə iştirakçı şirkətlərin AÇG yatağının uzunmüddətli işlənmə potensialını yeni investisiyalar, yeni texnologiyalar və yataqdan hasilatı maksimuma çatdırmaq üçün yeni birgə səylər hesabına açmaq üçün Azərbaycan Hökuməti ilə əməkdaşlığı davam etdirəcəklərinə zəmanət verir.
AÇG layihəsini gerçəkləştirən insanlar
AÇG layihəsində ən birinci və ən vacib yeri onun işlənməsinə cəlb olunmuş yüksək ixtisaslı insanlar tutur.
AÇG layihəsi dünyanın müxtəlif yerlərindən öz işinə sadiq minlərlə insanın töhfə verdiyi əsl beynəlxalq miqyaslı nailiyyət olsa da, işin böyük hissəsi ölkə daxilində Azərbaycan mütəxəssisləri və işçi qüvvəsi tərəfindən yerinə yetirilmişdir.
Layihə qonşu icmalardan minlərlə insanı işlə təmin etmiş və yüzlərlə yerli Azərbaycan şirkətlərinə öz imkanlarını inkişaf etdirməyə və neft-qaz sənayesi layihələri üçün təchizatçı olmağa imkan vermişdir.
Yeni peşə bacarıqları öyrənilmiş, yerli biznes infrastrukturu əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmışdır.
İmkanların bu cür artması layihələr çərçivəsində dünya səviyyəli dəniz platformalarının istehsalı ilə əlaqədar işləri tam olaraq Azərbaycanda yerinə yetirməyə imkan vermişdir.
Bundan əlavə, hazırda Azərbaycan vətəndaşları AÇG üzrə operator olan BP Azərbaycan şirkətinin peşəkar heyətinin 90 faizini təşkil edir. AÇG layihəsində iştirak edən milli kadrların inkişaf etdirilməsi çərçivəsində BP Azərbaycan şirkətinin bir çox yerli işçiləri BP-nin Böyük Britaniya, İraq, Rusiya və digər ofislərində rəhbər vəzifələrə təyin olunaraq yüksək peşəkarlıq və səriştə əldə etmişlər.
Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) ixrac neft kəməri
Beynəlxalq səviyyədə AÇG layihəsinin uğuru Azərbaycandan gələn enerjinin strateji əhəmiyyətini əks etdirir.
AÇG layihəsi qapalı hövzə olan Xəzər dənizindən dünya bazarlarına tamamilə yeni bir marşrut açmışdır.
Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft kəməri AÇG layihəsinin həyata keçirilməsinin vacib və ayrılmaz tərkib hissəsidir.
Hazırda AÇG yatağından hasil olunan həcmin böyük hissəsi dünya bazarlarına bu boru kəməri vasitəsilə çatdırılır. BTC, üç ölkənin ərazisindən keçərək 1 768 km məsafəyə uzanan dünya səviyyəli bir boru kəməridir. O, Azərbaycandan Gürcüstana keçərək Aralıq dənizinə çatır. Orada Türkiyənin Ceyhan şəhərində yeni bir dəniz terminalı inşa edilmişdir. BTC kəməri beynəlxalq bazarlara təhlükəsiz və etibarlı çıxış təmin edən bir marşrutdur və regionu əsas beynəlxalq enerji oyunçusuna çevirir.
BTC boru kəməri tranzit əraziyə malik ölkələr üçün xeyli gəlir təmin etmiş və Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və Qərb arasında iqtisadi və siyasi əlaqələrin güclənməsinə kömək etmişdir. BTC kəmərinin ötürücülük qabiliyyəti gündə bir milyon barel təşkil edən layihə gücündən hazırda gündə 1,2 milyon barelə qədər artırılmışdır. Bu günə qədər həmin boru kəməri vasitəsilə təxminən 3,3 milyard barel (təxminən 440 milyon ton) xam neft Xəzərdən Aralıq dənizinə təhlükəsiz və etibarlı şəkildə nəql olunmuşdur.
