Dünya birjalarında neftin ucuzlaşması artıq bir neçə aydar ki, gündəlikdə olmayan və son bir neçə günədən əhlükəsiz sayılan neft qiymətlərini müzakirə obyektinə çevirib.
FED.az xəbər verir ki, ötən şəftənin sonunda Brent neftinin qiyməti 49,67 dollara enib. Azərbaycan nefti adətən Brentdən 1,5-2 dollar daha yüksək olur. 2020-ci ilin dövlət büdcəsində isə neftin qiyməti 55 dollar nəzərdə tutulub.
İqtisadçı ekspert Rövşən Ağayev, apardığı hesablamalar nəticəsində 2020-ci ildə dövlət büdcəsi və tədiyyə balansı üçün neftin minimum əlverişli qiymətini hesablayıb.
Neftin sürətlə ucuzlaşması resurs ölkələrində makroiqtisadi sabitliyin pozulması ilə bağlı müzakirələri yenidən aktuallaşdırıb.
Məsələn, Rusiyanın maliyyə naziri Siluanov deyib ki, onun ölkəsinin fiskal sistemi 30 dollarlıq qiymətə 4 il dözmək gücündədir - amma əlbəttə ehtiyatlarla büdcə öhdəliklərinin dəstəklənməsi hesabına.
Amma şübhəsiz ki, bu qiymət yalnız büdcə sisteminin dayanıqlılığı baxımından şərh edilir.
Makroiqtisadi sabitlik üçün büdcə sisteminin dayanıqlılığından çox monetar sistemin güclü olması daha çox təsir edir ki, bu ilk növbədə məzənnə sabitliyindən təsirlənir. Məsələn, son günlərin tendensiyası göstərir ki, nefrtin 50 dollardan aşağı yucarlanması rublun volatilliyini kəskin artırır. Yəni Siluanovun dediyi 30 dollarlıq həddə ölkə "məzənnə fəlakəti" yaşaya bilər. Nəzərə alaq ki, fiskal sistem makroiqtisadiyyat avtonom deyil və kəskin məzənnə dəyişikliyinin doğurduğuğu ciddi proseslər, xüsuslə yüksək inflyasiya, iqtisadi fəallığın kəskun azalması büdcə böhranını da qaçılmaz edir.
Bu baxımdan resurs ölkələri üçün fiskal dayanıqlılıq və məzənnə sabitliyi üçün neftin minimum əlverişli qiyməti fərqli olsa da, həlledici olan məhz məzənnə sabitliyi üçün qiymətdir. Çünki hökumət ehtiyac olanda fiskal öhdəliklərini tənzimləmək, büdcə xərclərini azaltmaqla büdcə üçün neftin əlverişli qiymət həddini aşağı sala bilir - xüsusilə də büdcədə korrupsiya payının yüksək olduğu şəraitdə bu çox da çətin olmur.
Lakin qısamüddətli dövrdə tədiyyə balansını, xüsuslə də cari hesablar hissəsini makroiqtisadi sabitlik üçün risk yaratmayan minimum əlverişli qiymətə uyğunlaşdırmaq tam da hökumətin əlində olan məsələ deyil. Məsələn, idxalı azaltmaq, xüsusilə də korrupsiya maraqlarına xidmət edən dövlət idxalını sıxmaq hesabına cari hesabın kəsirini, kənara kapital axınını administrativ yollarla boğmalqla maliyyə hesabının defisitini azaltmaq olar. Amma qiymət elə səviyyəyə düşə bilir ki, hökumət hətta bu addımlardan sonra belə tədiyyə balansını minimum əlverişli qiymətə uyğunlaşdıra bilmir və nəticədə ödəmələr balansının mənfi saldosu hökumətin ehtiyatlarını yeməyə, yaxud milli valyutanın sürətlə dəyər itirməsinə səbəb olur (yaxud hər ikisi paralel baş verir).
Tədiyyə balansının ümumi saldosunun necə olacağını kənardan heç kim proqnozlaşdıra bilməz - çünki biz kritik siyasi və iqtisadi şəratidə potensial olaraq ölkədən qaça biləcək kapitalın həcmi barədə zəruri informasiyalara malik deyilik. Məsələn, nəzəri olaraq qısa müddətdə nə qədər daşınmaz aktivin, yaxud sandıqaltı nağd manat kütləsinin valyutaya çevrilərək ölkədən çıxmaq şansı var? Bu sualın cavabını bəlkə də yalnız əlində daha çox informasiyalar olan rəsmi şəxslər bilir.
Gəldik əsas suala: bütün dəyişənlərin (idxal-ixrac, büdcə, maliyyə axınları üzrə göstəricilər) sabit qaldığı, kapital qaçışı ehtimalının olmadığı hazırkı şəraitdə Azərbaycanın dövlət büdcəsi və tədiyə balansı üçün minimum əlverişli neft qiyməti hansıdır?
Büdcə üçün təxminən 50 dollar. Baxmayaraq ki, büdcə hesablamalarında 55 götürülüb, lakin 50 dollarlıq həddə Neft Fondu ehtiyatlara vəsairt ayırmadan və büdcə xərəclərinə orta hesabla 5-6%-lik sekvestr tətbiq etməklə 50 dollarlıq hədd büdcə üçün əlverişli minimum hədd sayıla bilər.
Tədiyyə balansı üçün bu göstərici 45 dollar intervalında dəyişir. 2015-ci il istisna ildir, çünki kəskin məzənnə dəyişikliyi nəticəsində ölkədən 11.5 mlrd. dollar kapital qaçmışdır. Amma 2016-cı ildə nefrin orta ilik qiymətinin 45 dollar olduğu şəraitdə həm cari hesablar balansı, həm də ümumilikdə ödəmələr balansı defisitdən yaxa qurtara bimədi.
