ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsini dayandırması üçün təklif etdiyi yeni plan açıqlanıb. Plana əsasən Kiyevə Ukrayna və Avropanın təhlükəsizlik zəmanəti müqabilində Donbası təslim etmək və ordusunu yarıya endirmək təklif edilib.
FED.az biznes və maliyyə xəbərləri portalı xəbər verir ki, Tramp administrasiyasının Rusiya-Ukrayna müharibəsinə son qoymaqla bağlı yeni planında Donetsk bölgəsindəki ərazilərin Rusiyaya verilməsi, ABŞ-ın Krım və Donbasın Rusiya əraziləri kimi tanınması, Zaporojjya və Xerson vilayətlərində cəbhə xəttinin dondurulması nəzərdə tutulur.
Dünyanın bir sıra aparıcı mətbuat orqanları – «Axios», «Reuters», «Financial Times» və «The Economist» nəşrləri öz mənbələrinə istinadən Vaşinqton tərəfindən hazırlanmış sazişin təfərrüatları barədə məlumat veriblər. Mənbələr qeyd ediblər ki, yeni plan “Kremlin maksimalist tələblərini ehtiva edir” və Ukrayna və onun tərəfdarları buna “Rusiyaya böyük güzəşt” kimi baxa bilər.
ABŞ administrasiyasının yeni sülh planı, «Axios» görə, ümumilikdə 28 bənddən ibarətdir (məqalının sonunda 28 bənd açıqlanır – FED.az). O, Ukraynanın Donetsk bölgəsindən qoşunlarını çıxarmasını və faktiki olaraq Donbası Rusiyaya təslim etməyi təklif edir. Bundan əlavə, Donetsk və Luqansk vilayətləri demilitarizasiya zonasına çevrilərək Rusiyanın orada öz qoşunlarını yerləşdirməsinə mane olacaq.
ABŞ-ın planına görə, Rusiyanın ilhaq etdiyi, lakin tam ələ keçirmədiyi Zaporojjya və Xerson vilayətlərində cəbhə xətti dondurulacaq. Nəhayət, danışıqlardan sonra Rusiya bu ərazilərin bir hissəsini Ukraynaya qaytaracaq – dəqiq nə qədəri bəlli deyil.
Plan nəzərdə tutur ki, ABŞ və digər ölkələr (o cümlədən Ukraynanın Avropadakı müttəfiqləri) Donbass və Krımı rəsmən Rusiya kimi tanıyacaq, lakin Ukraynanı buna məcbur etməyəcək.
Plana əsasən Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin sayının kəskin azaldılması nəzərdə tutulur. “Financial Times”a görə Ukrayna öz qoşunlarını 2 dəfə, “The Economist”ə görə isə 2,5 dəfə azaldılması və Kiyevin Rusiyanın dərinliklərinə zərbə endirməyə qadir olan uzaqmənzilli silahlardan istifadəsinin məhdudlaşdırılması tələbi də daxildir.
FT mənbələrinin məlumatına görə, plan Ukraynanı rus dilini ölkənin rəsmi dövlət dili kimi tanımağa və Rus Pravoslav Kilsəsinə rəsmi status verməyə məcbur edir. Bundan başqa, planda Ukraynaya xarici qoşunların yerləşdirilməsinin qadağan edilməsi nəzərdə tutulur.
Bu güzəştlərin müqabilində ABŞ, Axios hesabatına görə, Rusiyanın növbəti hərbi təcavüzü halında Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti verəcəyini vəd edir. Bu zəmanətlərin nə olacağı məlum deyil.
Qərb nəşrləri qeyd edir ki, ABŞ-ın yeni planı Rusiyanın artıq müharibəni dayandırmaq üçün irəli sürdüyü tələblərə əsasən uyğun gəlir. Məsələn, iyun ayında İstanbulda aparılan danışıqlar zamanı Rusiyanın Ukraynaya təqdim etdiyi memorandumda da oxşar ultimatum yer alıb.
Rusiyanın “Ukrayna böhranının nizamlanmasına dair” memorandumunun tam mətni dərc olunub. Bu, eyni köhnə ultimatumdur: beş rayonun ilhaqı tanınmalıdır, Ukrayna NATO-ya qoşulmayacaq və ordusunun sayı məhdudlaşdırılmalıdır.
Planın hazırlanmasında indiki və keçmiş Rusiya və Amerika rəsmiləri, həmçinin Qətər və Türkiyədən olan nümayəndələr iştirak ediblər. Axios-a görə, plan ABŞ tərəfində Prezidentin xüsusi elçisi Stiv Vitkoff tərəfindən təbliğ edilir. Ukrayna lideri Vladimir Zelenski, öz növbəsində, razılığa əsasən, Ukrayna Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının (MDŞ) katibi Rustem Umerovu görüşə göndərib. Müzakirə ötən həftə sonu, noyabrın 15-16-da baş tutub. Umerovun bir çox şərhinin plana daxil edildiyi bildirilir. İclasdan əvvəl, hələ oktyabr ayında Witkoffun Rusiyanın xüsusi elçisi Kirill Dmitriev ilə planı müzakirə etdiyi bildirilir.
Qərb mətbuatının yazdığına görə, Ukrayna bu planla razı deyil. Bu, xüsusən də Whitkoff, Zelenskyy və Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan arasında ABŞ-ın təşəbbüsünün müzakirə olunacağı Ankara görüşün ləğvinə səbəb oldu. ABŞ rəsmisi Axios-a bildirib ki, Ukrayna lideri danışıqlara Kiyevin avropalı müttəfiqləri ilə birlikdə hazırladığı və “Rusiyanın heç vaxt qəbul etməyəcəyi” fərqli sülh planı gətirib.
Nəşrin ukraynalı mənbəsi görüşün təxirə salındığını iddia edir, çünki Zelenski planın Avropa ölkələri də daxil olmaqla daha geniş formatda müzakirə edilməsini istəyib. Digər bir nəzəriyyə isə odur ki, danışıqlar Ukraynanın “Enerqoatom” şirkəti ətrafında yaranmış korrupsiya qalmaqalı ilə pozulub.
Reuters mənbələri bildirir ki, Vaşinqton Kiyevin planın əsas müddəalarına razılıq verməsini istəyir. Ağ Ev hesab edir ki, müharibə davam edərsə, Ukrayna çox güman ki, Donbasda ərazilərini itirəcək, "buna görə də indi razılığa gəlmək Ukraynanın maraqlarına uyğundur", - ABŞ rəsmisi Axios-a deyib.
Agentlik qeyd edir ki , Trampın prezidentliyə qayıdışından bəri bu, ABŞ-ın Rusiya-Ukrayna müharibəsinə son qoymaq üçün mümkün şərtləri müəyyən etmək üçün dördüncü cəhdidir . Bir gün əvvəl Ağ Evin yüksək rütbəli rəsmisi Politico-ya bildirib ki, müharibəni bitirmək üçün çərçivə sazişi noyabrın sonuna qədər bütün tərəflər tərəfindən razılaşdırıla bilər - və bəlkə də "bu həftənin əvvəlində".
Kremlə bağlı mənbə “The Bell”ə deyib ki, ABŞ-ın təklifləri “plan deyil, real məqamların xoş niyyətlə qarışığıdır” və onların bəzilərinin Ukrayna üçün tamamilə qəbuledilməz olduğunu qeyd edib. Bununla belə, o, planın ortaya çıxmasını irəliyə doğru bir addım adlandırdı, baxmayaraq ki, sülh hələ çox uzaqdadır.
Öz növbəsində Avropa baş verənlərə şübhə ilə yanaşır və hesab edir ki, Rusiya Ukrayna üzrə yeni “danışıqlar” təşkil etməklə yenidən ABŞ və Whitkoff ilə “oynamağa” çalışır, Bloomberg müxbiri Aleks Uikhem qeyd edir.
"Avropa bu danışıqlarda iştirak etmir. Amerika tərəfinin onları kimin dəstəklədiyi bəlli deyil. Bu, Rusiyanın tələblərinə tabe olan başqa bir Uitkoff-Dmitriyev ideyası kimi görünür", - jurnalist yazır. Onun sözlərinə görə, Avropa rəsmiləri hesab edirlər ki, Rusiya danışıqlarda maraqlı olduğunu ABŞ-a nümayiş etdirməklə sanksiyalardan yayınmağa çalışır.
Sülh planının təfərrüatları ilə bağlı yayılan xəbərlər fonunda Kreml bir daha bəyan edib ki, Rusiya İstanbulda danışıqları davam etdirməyə hazırdır. "Moskva danışıqlara açıqdır. Orada yaranan pauza əslində Kiyev rejiminin bu dialoqu davam etdirmək istəməməsi ilə bağlıdır", - Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib.
Türkiyədə səfərdə olan Vladimir Zelenski ölkə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana vasitəçiliyinə və “müharibənin uzunmüddətli və layiqli sona çatması üçün real yol” müzakirəsinə görə təşəkkür edib.
"Bu ilin əvvəlindən biz Ukraynada prezident Trampın bütün qəti addımlarını və rəhbərliyini, bu müharibəyə son qoymaq üçün hər bir güclü və ədalətli təklifi dəstəklədik. Və bu müharibəni nəhayət bitirmək üçün yalnız prezident Tramp və ABŞ-ın gücü var", - deyə Ukrayna lideri əlavə edib. "Prezident Ərdoğan bu gün müzakirə formatları təklif etdi, mən bunu dəstəklədim və Türkiyənin lazımi platformanı təqdim etməyə hazır olması bizim üçün vacibdir. Biz də nəticə verə biləcək istənilən digər mənalı formatlarda işləməyə hazırıq".
TRAMPIN SÜLH PLANI
1. Ukraynanın təhlükəsizliyi və siyasi statusu
- Ukraynanın suverenliyinin təsdiqi.
- Ukrayna ABŞ-dan təhlükəsizlik zəmanəti alır, amma müəyyən şərtlərlə.
- Ukrayna NATO-ya qoşulmamaq statusunu və NATO-dan imtinanı Konstitusiyada təsbit edir; NATO təsdiq edir ki, Ukrayna heç vaxt üzv olmayacaq.
- Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin sayı azaldılır.
- Ukrayna qeyri-nüvə dövləti olaraq qalır.
2. Ərazi məsələləri
- Krım, Donetsk və Luqansk de-fakto Rusiya kimi tanınır.
- Xerson və Zaporojya təmas xəttində “donub”.
- Ərazinin bir hissəsi Rusiya Federasiyasının de-fakto nəzarətində olan demilitarizasiya olunmuş bufer zonasına çevrilir.
- Hər iki tərəf sərhədləri zorla dəyişdirməməyi öhdəsinə götürür.
3. Hərbi sazişlər
- NATO Ukraynaya qoşun yeritmir.
- Polşada NATO qırıcıları yerləşdirilir.
- ABŞ, NATO və Rusiya arasında təhlükəsizlik dialoqu, Amerika-Rusiya işçi qrupunun yaradılması.
- Rusiya hüquqi cəhətdən öhdəlik götürür ki, Ukraynaya və Avropaya təcavüz etməyəcək.
4. İqtisadi məsələlər və Ukraynanın yenidən qurulması
- ABŞ və Avropa Ukraynanın yenidən qurulması üçün böyük investisiya paketinə start verir.
- Ukraynanın yenidən qurulması üçün Rusiyanın dondurulmuş aktivlərinin 100 milyard dolları sərf edilir; Bundan mənfəətin 50%-ni ABŞ alır.
- Avropa daha 100 milyard əlavə edir.
- Rusiyanın digər dondurulmuş aktivləri ABŞ-Rusiya birgə layihələrinə gedəcək.
- Ukrayna İnkişaf Fondunun yaradılması, infrastruktura, resurslara və texnologiyaya investisiyalar.
5. Rusiya qlobal sistemdə
- Sanksiyaların tədricən ləğvi.
- Rusiyanın G8-ə qayıtması.
- ABŞ-Rusiya uzunmüddətli iqtisadi əməkdaşlıq.
6. Humanitar məsələlər
- “Hamı hamı üçün” mübadiləsi, mülki şəxslərin və uşaqların geri qaytarılması.
- Humanitar proqramlar, ailələrin birləşməsi.
- Tolerantlıq mövzusunda maarifləndirici proqramlar.
7. Enerji məsələsi
- MAQATE nəzarəti altında Zaporojjya AES-in işə salınması, elektrik enerjisi 50/50 prinsipi ilə
- Ukrayna və Rusiya arasında bölünür
- ABŞ Ukraynanın qaz infrastrukturunun bərpasına kömək edir.
8. Ukraynada daxili siyasi proseslər
- Müqavilənin imzalanmasından 100 gün sonra seçkilər.
- Bütün müharibə iştirakçıları üçün tam amnistiya.
9. İcra və nəzarət
- Müqavilə hüquqi qüvvəyə malikdir.
- Nəzarəti Donald Trampın rəhbərliyi ilə “Sülh Şurası” həyata keçirir.
- Pozuntulara görə sanksiyalar.
- İmzalanandan sonra - dərhal atəşkəs və razılaşdırılmış mövqelərə geri çəkilmək.
