Mülkiyyət əleyhinə və iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən azad etmə

01 dekabr 2017-ci il tarixdən Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinə edilmiş 300-ə yaxın dəyişiklik qüvvəyə mindi və tətbiq edilməyə başladı. Həmin dəyişikliklərə əsasən, 18 əməl dekriminallaşdırıldı, başqa sözlə, cinayətlər sırasından çıxarıldı, 36 cinayət üzrə azadlıqdan məhrum etmə cəzasının hədləri aşağı salındı, cəzalar yüngülləşdirildi,nəticədə 22 cinayət ağırlıq dərəcəsinə görə aşağı cinayət kateqoriyasına keçirildi, 158 maddəyə azadlığın məhdudlaşdırılması növündə və digər alternativ cəzalar əlavə edildi. Bu dəyişikliklər, eyni zamanda, mülkiyyət əleyhinə və iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən azad etmə hallarını genişləndirdi və mövcud olanları sistemləşdirdi.

Belə ki, Cinayət Məcəlləsinə ayrıca 73-1-ci (Mülkiyyət əleyhinə olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən azad etmə) və 73-2-ci (İqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən azad etmə) maddələr əlavə edildi. Bu əlavələr həmin sahədə olan cinayətlər üzrə cəza siyasətinə yeni yanaşmanı ortaya qoydu – vurulan ziyan aradan qaldırıldıqda, cinayət məsuliyyəti aradan qalxır.

Bu hallar hansılardır?

Mülkiyyət əleyhinə olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən azad etmə

Yeni əlavə edilmiş 73-1.1-ci maddəyə əsasən, Cinayət Məcəlləsinin bir sıra maddələrində nəzərdə tutulmuş əməl(lər)i törətmiş şəxs zərərçəkmiş şəxslə barışdıqda və ona dəymiş ziyanı tamamilə ödədikdə cinayət məsuliyyətindən azad edilir. Həmin maddələr bunlardır: dələduzluq (maddə178.1.), mənimsəmə və ya israf etmə (maddə179.1.), özgənin əmlakını qəsdən məhv etmə və ya zədələmə zərərçəkmiş şəxsə xeyli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə (maddə186.1.), özgənin əmlakını odla və ya başqa yüksək təhlükə mənbəyi ilə ehtiyatsız davranma üzündən məhv etmə və ya zədələmə, zərərçəkmiş şəxsə xeyli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə (maddə187.1.) və eyni əməllər külli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə (maddə187.2.), təbii qaz, su təchizatı, elektrik və ya istilik şəbəkələrinə qanunsuz qoşulmaqla bu resursların talanması, bu əməllər xeyli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə (maddə189-1.1.) və eyni əməllər külli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə (maddə189-1.2.).

Yəni yuxarıda qeyd edilən əməlləri törədən şəxs zərərçəkmiş şəxslə barışdıqda və ona dəymiş ziyanı tamamilə ödədikdə cinayət məsuliyyətindən birmənalı olaraq azad edilir.

Son dəyişikliklərə əsasən 178.1 (dələduzluq) və 179.1-ci (mənimsəmə) maddələrdə nəzərdə tutulmuş məsuliyyət əmlakın mülkiyyətçisinə və ya digər sahibinə beş yüz manatdan yuxarı, lakin beş min manatdan artıq olmayan məbləğdə ziyan vurulduğu hallarda yaranır. Beləliklə, beş yüz manatdan aşağı məbləğdə əmlakın mülkiyyətçisinə və ya digər sahibinə ziyan vurulduğu hallarda ziyan vuran şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmir.

Bundan başqa, yuxarıda qeyd edilən maddələrdə “xeyli miqdar” dedikdə, beş min manatdan yuxarı, lakin əlli min manatdan artıq olmayan məbləğ, “külli miqdar” dedikdə əlli min manatdan yuxarı, lakin beş yüz min manatdan artıq olmayan məbləğ, “xüsusilə külli miqdar” dedikdə beş yüz min manatdan yuxarı olan mәblәğ başa düşülür. “Xüsusilə külli miqdar” son dəyişiklik nəticəsində təqdim edilmiş yeni anlayışdır.

Son dəyişikliklər yuxarıda göstərilən cinayətlərin bəzi ağırlaşdırıcı halları olduqda belə, həmin əməli törətmiş şəxsə cinayət məsuliyyətindən azad olunma imkanını verir. Lakin bu halda yuxarıdakı şərtlərə əlavə olaraq yeni şərt müəyyən edilmişdir - əməli törətmiş şəxs cinayət məsuliyyətindən azad olunmaq üçün vurulmuş ziyanın bir misli miqdarında dövlət büdcəsinə ödəniş etməlidir.Belə ki, yeni əlavə edilmiş 73-1.2-ci maddəyə əsasən Cinayət Məcəllənin 178.2, 179.2 186.2.1, 189-1.2-1-ci maddələrində nəzərdə tutulmuş əməl(lər)i törətmiş, zərərçəkmiş şəxslə barışmış və dəymiş ziyanı tamamilə ödəmiş şəxs, cinayət nəticəsində vurulmuş ziyanın bir misli miqdarında dövlət büdcəsinə ödəniş etdikdə cinayət məsuliyyətindən azad edilir.

Yuxarıda qeyd edilən cinayətlərdən dələduzluq və mənimsəmə cinayətlərini xüsusilə ağırlaşdırıcı hallarla törətmiş şəxs də cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilər. Lakin bu halda qanunverici yuxarıdakılardan fərqli olaraq “bilər” ifadəsini işlədir, bununla da azad etməni hakimin (məhkəmənin) mülahizəsindən asılı edir. Eyni zamanda, bu halda əlavə olaraq, cinayət nəticəsində vurulmuş ziyanın iki misli miqdarında dövlət büdcəsinə ödəniş edilməsi şərtləndirilir. Bunu yeni əlavə edilmiş 73-1.3-ci maddədən görmək olar. Həmin maddəyə əsasən Cinayət Məcəlləsinin 178.3, 178.4, 179.3 və 179.4-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş əməl(lər)i törətmiş, zərərçəkmiş şəxslə barışmış və dəymiş ziyanı tamamilə ödəmiş şəxs, cinayət nəticəsində vurulmuş ziyanın iki misli miqdarında dövlət büdcəsinə ödəniş etdikdə cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilər.

İqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən azad etmə

Yeni dəyişikliklərə görə, Cinayət Məcəlləsinin 209.1. (xeyli miqdarda gömrük ödənişlərinin ödənilməsindən yayınma), 209.2.2. (bu əməllər külli miqdarda törədildikdə) və 213-cü (vergi ödəməkdən yayınma) maddələrində nəzərdə tutulmuş əməl(lər)i törətmiş şəxs cinayət nəticəsində vurulmuş ziyanı tamamilə ödədikdə cinayət məsuliyyətindən azad edilir.

Eyni zamanda, yeni dəyişikliyə əsasən, iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan bir sıra cinayətləri törətmiş şəxs cinayət nəticəsində vurulmuş ziyanı tamamilə ödədikdə və ya cinayət nəticəsində əldə edilmiş gəliri tamamilə dövlət büdcəsinə köçürdükdə, həmçinin, vurulmuş ziyanın (əldə edilmiş gəlirin) bir misli miqdarında dövlət büdcəsinə ödəniş etdikdə cinayət məsuliyyətindən azad edilir.

Həmin cinayətlər bunlardır:qanunsuz sahibkarlıq(maddə 192), qanunsuz olaraq lotereyaların və idman mərc oyunlarının təşkili və ya keçirilməsi (maddə192-1), yalançı sahibkarlıq (193), qanunsuz kredit alma və ya kreditdən təyinatı üzrə istifadə etməmə (maddə195), dövlət borcundan və ya dövlət zəmanəti ilə alınmış borcdan istifadə qaydalarını pozma (maddə195-1), kreditor borclarını ödəməkdən qəsdən yayınma (maddə196), əmtəə nişanlarından qanunsuz istifadə etmə (maddə197), bilə-bilə yalan reklam etmə (maddə198), insayder tərəfindən insayd məlumatdan qanunsuz istifadə (maddə202-2), qiymətli kağızların buraxılması (emissiyası) qaydalarını pozma maddə203), qiymətli kağızlar bazarında manipulyasiyalar külli miqdarda ziyan vurmaqla və ya külli miqdarda gəlir əldə etməklə törədildikdə (maddə203-1.1.), nəzarət markalarının qəsdən məhv edilməsi, saxtalaşdırılması, qeyri-qanuni yolla hazırlanması, istifadəsi və satışı (maddə205-2), xeyli miqdarda gömrük ödənişlərinin ödənilməsindən yayınma, təkrar törədildikdə (maddə209.2.1), xüsusilə külli miqdarda törədildikdə (maddə209.3.), müflisləşmə zamanı qanunsuz hərəkətlər (maddə210),qəsdən müflisləşmə (maddə211), saxta müflisləşmə (maddə212), qiymətli metalları və qiymətli daşları dövlətə satmaqdan yayınma (maddə213-2).

Vurulan ziyanın məbləği iyirmi min manatdan az olduqda, əməl cinayət hesab edilməyəcəkdir.

Son dəyişiklərə əsasən yuxarıda qeyd olunan maddələrdə “xeyli miqdar” dedikdə, iyirmi min manatdan yuxarı, lakin yüz min manatdan artıq olmayan məbləğ başa düşülür. Beləliklə, müvafiq maddənin dispozisiyasında xeyli miqdarda ziyan vurma şərtləndirilirsə, əməl nəticəsində vurulan ziyanın məbləği iyirmi min manatdan az olduqda, bu əməl cinayət hesab edilməyəcəkdir. Burada inzibati məsuliyyət yaranacaqdır.

Bundan başqa,son dəyişiklərə görə yuxarıda qeyd olunan maddələrdə “külli miqdar” dedikdə yüz min manatdan yuxarı, lakin beş yüz min manatdan artıq olmayan məbləğ, “xüsusilə külli miqdar” dedikdə beş yüz min manatdan yuxarı olan mәblәğ başa düşülür.

Cinayət məsuliyyətindən neçə dəfə azad edilmək olar?

Həm mülkiyyət əleyhinə, həm də iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlərə görə cinayət məsuliyyətindən yuxarıda göstərilən qaydada yalnız bir dəfə azad edilməyə yol verilir.

Dəyişikliklər hansı qaydada tətbiq ediləcəkdir?

2017-ci il dekabrın 1-dən qüvvəyə minən dəyişiklərə əsasən,cinayət hesab olunmayan əməllərə görə həmin tarixədək məhkum edilmiş və hazırda cəzasını çəkən şəxslər cəzadan azad olunurlar.

2017-ci il dekabrın 1-dək məhkum edilmiş və hazırda cəzasını çəkib qurtarmamış şəxslərin məhkum edildiyi cinayətə görə yeni qanunla daha yüngül sanksiya tətbiq edilməsi nəzərdə tutulmuşdursa, həmin şəxslərin cəza müddətləri yeni qanuna əsasən tətbiq edilməli olan sanksiyanın yuxarı həddindən çox olduğu halda cəza müddətləri həmin həddə qədər azaldılır.

Cinayət hesab olunmayan əməllərə dair məhkəmələrin, ibtidai istintaq və ya təhqiqat orqanlarının icraatında olan cinayət işləri və materiallara əməlin cinayət olmasını aradan qaldıran yeni qanunun qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar cinayət məsuliyyətindən azad edilmə əsasları ilə xitam verilir və ya cinayət təqibinin başlanması rədd edilir və bu əməllərin inzibati məsuliyyətə səbəb olması məsələsi araşdırılır.