Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə növbəti vergi ili ilə bağlı edilmiş dəyişikliklər təsdiq olunub və 2020-ci ilin 1 yanvar tarixindən etibarən qüvvəyə minəcək.
FED.az məlumat verir ki, dəyişikliklərlə həm də yeni anlayışlar Məcəlləyə əlavə olunmuşdur. Həmin yeni anlayışlardan biri də “əmtəəsiz əməliyyat” anlayışıdır.
Eləcə də bax: Vergi Məcəlləsinə dəyişikliklər - TƏSDİQLƏNDİ - FƏRMAN - TAM MƏTN
Əmtəəsiz əməliyyat anlayışı yeni əlavə edilmiş 13.2.81-ci maddədə belə təsvir olunur:
əmtəəsiz əməliyyat – vergi nəzarəti tədbiri zamanı aşkarlanan, başqa əməliyyatı pərdələmək məqsədilə aparılan və faktiki olaraq mallar, işlər və xidmətlər təqdim edilmədən mənfəət əldə etmək məqsədilə rəsmiləşdirilən əməliyyatlar.
Əslində, dəyişikliklərin əks olunduğu qanun layihəsinin birinci və ikinci oxunuşlarında bu anlayış “əmtəəsiz əməliyyat” kimi deyil, “yalan əqd” kimi təsvir olunurdu.1 Ehtimal ki, “yalan əqd” anlayışı Mülki Məcəllədəki eyni adlı anlayışla üst-üstə düşdüyündən, mümkün ziddiyyət iddialarını önləmək məqsədilə bu dəyişikliyə gedilib. Çünki Normativ hüquqi aktlar haqqında Konstitusiya Qanununa görə belə ziddiyyət halında Mülki Məcəllə üstün götürülməlidir.
Mülki Məcəlləyə görə “yalan əqd” başqa əqdi pərdələmək məqsədi ilə bağlanan əqddir və belə əqd əhəmiyyətsizdir. Lakin belə əqdin mövcudluğu faktının müəyyən edilməsi məhkəmə yolu ilə həyata keçirilir.
Vergi Məcəlləsinə əlavə edilmiş anlayışda isə “pərdələmək” elementindən əlavə “faktiki olaraq mallar, işlər və xidmətlər təqdim edilmədən mənfəət əldə etmək” elementi də müəyyən edilib. Bununla Vergilər Məcəlləsi əsası Mülki Məcəllədən gələn konsepsiyanı genişləndirir.
Əsas məsələ isə ondan ibarətdir ki, vergi orqanına məhkəməyə getmədən, vergi nəzarəti çərçivəsində vergi ödəyicisinin yalan əqd bağlamasını müəyyən etmək hüququ verilir. Vergi orqanı belə bir “əmtəəsiz əməliyyat”ı müəyyən etdikdə isə “bazar qiyməti” tətbiq etmək və “vergi obyektini müəyyən etmək” hüquqlarından istifadə etməklə5 gəlirdən çıxılan xərcləri məhdudlaşdıra bilər. Bu isə öz növbəsində o deməkdir ki, belə bir “əməliyyat”la ödənilmiş vəsait tam və ya qismən xərc kimi nəzərə alınmaya və müvafiq olaraq əlavə vergi yükü yarada bilər.
Lakin anlayışın adı dəyişdirilsə də, mahiyyət və təsvir eyni olaraq qalır. Yalan əqd “başqa əqdi pərdələmək məqsədi ilə bağlanan” əqd, əmtəəsiz əməliyyat isə “başqa əməliyyatı pərdələmək məqsədilə aparılan” əməliyyatdır. Hər iki ifadə mülki hüquq normalarını əks etdirir və bu norma başqa əqd və ya əməliyyatı pərdələmək məqsədi olan əqd və ya əməliyyatla bağlı tənzimləmədir. Təsviri saxlayıb anlayışa fərqli ad verməklə əsl anlayışın pərdələnməsi, çətin ki, Mülki Məcəllənin üstünlüyünü müəyyən edən qaydanın tətbiqini aradan qaldırsın. Həmin qayda ilə Vergi Məcəlləsinin “əmtəəsiz əməliyyat”la bağlı qaydalarının tətbiqi qanunazidd olur.
Bütün bunlara görə, aşağıdakı suallar açıq olaraq qalır və gələcəkdəki verqi orqanlarına qarşı məhkəmə işlərində cavablarını tapa bilərlər:
- “yalan əqd” anlayışını genişləndirən “faktiki olaraq mallar, işlər və xidmətlər təqdim edilmədən mənfəət əldə etmək” elementi nəzər alınmamaqla “əmtəəsiz əməliyyat” anlayışının vergi nəzarətində tətbiqi mümkündürmü?
- Mülki hüquq konsepsiyası olan “yalan əqd”ə mülki hüquqla paralel vergi hüququ proseduru kimi baxmaq olarmı?
- Hər hansı mülki hüquq konsepsiyasını geniş tətbiq etməklə vergi məsuliyyətini artırmaq düzgündürmü?
Məncə, “yalan əqd” kimi mülki hüquq anlayışlarına yalnız mülki hüququn imkan verdiyi çərçivədə baxmaq lazımdır. Məsələn, məhkəmə müəyyən etdi ki, bir əqd yalan əqddir, əhəmiyyətsizdir, hüquqi nəticələrə səbəb olmur, bağlandığı andan etibarsızdır və həmin əqd bağlanarkən ödənmiş vəsait geri qaytarılmaldır. Lakin bu, vəsaitin faktiki olaraq vergi ödəyicisinin aktivinə həmin an geri qaytarılması demək olmur və bu geri ödənilmə proseduru ayrıca izlənilməyə ehtiyac duya bilər.
Vergi Məcəlləsinə əlavə edilmiş sözügedən yeni qayda bu mülki hüquqi çərçivəni nəzərə almır və artıq mövcud olan mülki hüquqi konsepsiyaya paralel vergi konsepsiyası yaratmaq istəyir. Habelə, belə bir əhəmiyyətsizlik faktının məhkəmə tərəfindən deyil, vergi nəzarəti zamanı vergi orqanı tərəfindən müəyyən edilməsi müəyyən edilir. Bu da özlüyündə biznes subyektləri üçün qeyri-müəyyənlik və artıq yükdür. Bütün bunlardan əlavə, bu qayda tətbiq edildikdə bir vergi obyekti iki dəfə vergiyə cəlb olunur. Əməliyyat nəticəsində vergi ödəyicisinin əqdin digər tərəfinə ödədiyi vəsait onsuz da həmin digər tərəfin vergi məsuliyyətini yaradır. Vəsaitin ödənilməmiş kimi nəzərə alınıb ikinci dəfə vergiyə cəlb edilməsi vergi qanunvericiliyin ruhuna da ziddir.
Mehriban Əmirli
