Vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə uyğun şəkildə müəyyən edilir.

VÖEN yenidən aktivləşdikdə vergi ödəyicisinin hansı öhdəlikləri yaranır?

FED.az xəbər verir ki, mövzunu vergi eksperti İsmayıl Bağırov şərh edir: 

Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri aşağıda qeyd olunan 4 qaydada hesablanır:

1. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin hesabat ilinin əvvəlinə və sonuna qalıq dəyəri toplanıb ikiyə bölünür.

Misal 1: Tutaq ki müəssisənin əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 1 yanvar 2018-cı il tarixə 20.000 manat, 31 dekabr 2018-cı il tarixə 10.000 manat olub. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 15.000 manat təşkil edir və bu məbləğdən 150 manat əmlak vergisi hesablanır:

(20.000 + 10.000) : 2 = 15.000 manat;
15.000 x 1% = 150 manat.

2. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində yaradıldıqda və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduqda, onların əsas vəsaitlərinin yaradıldığı və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu tarixə və ilin sonuna qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və müəssisə yaradıldığı və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu aydan sonra ilin sonuna qədər olan ayların sayına vurulur.

Misal 2. Tutaq ki, fərdi sahibkar 1 may 2018-ci tarixdə yaradılıb və yarandığı tarixə əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 20.000 manat, 31 dekabr 2018-cı il tarixə isə 28.000 manat olub. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 14.000 manat olacaq və bu məbləğdən 140 manat əmlak vergisi hesablanacaq:

(20.000 + 28.000) : 24) x 7 = 14.000 manat;
14.000 x 1% = 140 manat.

3. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində ləğv edildikdə onların əsas vəsaitlərinin ilin əvvəlinə və ləğv edildiyi tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölunür və ilin əvvəlindən müəssisənin ləğv edildiyi aya qədər olan ayların sayına vurulur.

Misal 3. Tutaq ki, müəssisə 2018-cı ilin 16 sentyabr tarixində ləğv edilib və ləğv edildiyi tarixə əmlak vergisinə cəlb olunan əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 20.000 manat, 1 yanvar 2018-cı il tarixə isə 28.000 manat təşkil edib. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 16.000 manat olacaq və bu məbləğdən 160 manat əmlak vergisi hesablanacaq:

(20.000 + 28.000) : 24) x 8 = 16.000 manat;
16.000 x 1% = 160 manat.

4. Kredit təşkilatı hesabat ili ərzində müflis elan olunduqda onun əmlakının ilin əvvəlinə və müflis elan olunduğu tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və ilin əvvəlindən kredit təşkilatının müflis elan olunduğu aya qədər olan ayların sayına vurulur.

Misal 4. 2023-cü ilin 20 may tarixində müflis elan edilən kredit təşkilatının ilin əvvəlinə və müflis elan edildiyi tarixə əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri aşağıdakı kimidir:

1 yanvar 2023-cü il tarixə 150.000 manat, 20 may 2022-cı il tarixə 50.000 manat.
Vergitutma məqsədləri üçün müflis elan edilən kredit təşkilatının əmlakının orta illik qalıq dəyəri 33.333,32 manat, əmlak vergisi isə 333.33 manat olacaq:

((150.000 + 50.000) : 24) x 4 = 33.333,32 manat;
33.333,32 x 1% = 333.33 manat.

Vergi Məcəlləsinin 201.1.1-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitləri qalıq dəyərindən artıq qiymətə sığortalandığı halda, əmlak vergisi Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinə görə, sığortalanma tarixinə əmlakın bazar dəyərinə uyğun müəyyən edilmiş dəyərə əmlak vergisinin dərəcəsi tətbiq olunmaqla hesablanır. Sığortalanan əsas vəsaitlərin dəyəri bazar qiyməti nəzərə alınmaqla müəyyən edildiyi halda, Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinin müddəaları tətbiq edilmir.

Misal 5: Tutaq ki, “A” müəssisəsinin əmlakının qalıq dəyəri 150.000 manat olub, lakin bu dəyərdən artıq qiymətə - 180.000 manata sığortalanıb və əmlakın sığortalanma tarixinə bazar qiymətinin 160.000 manat olduğu müəyyən edilib. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri yox, əmlakın bazar qiyməti, yəni 160.000 manat əsas götürülərək hesablanacaq və əmlak vergisinin məbləği 1.600 manat təşkil edəcək:

160.000 x 1% = 1.600 manat.

Qeyd edək ki, əgər müəssisənin əmlakı qalıq dəyəri ilə eyni qiymətə və ya qalıq dəyərindən aşağı qiymətə sığortalanarsa, o halda əmlak vergisi, Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyərindən hesablanır.

Müəssisənin və fərdi sahibkarın əmlak vergisi üçün vergi dövrü təqvim ili sayılır. Məcəllənin 201.3-cü maddəsində göstərilib ki, müəssisələr və fərdi sahibkarlar cari vergi ödəmələri kimi hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq əvvəlki ildəki əmlak vergisinin məbləğinin 20 faizi həcmində vergi ödəyir.

Misal 6: Müəssisə 2023-ci ildə 640 manat əmlak vergisi hesablayıb. Həmin müəssisə 2024-cü ilin birinci rübü üçün 128 manat məbləğində cari ödəməni hesablamalı və fevral ayının 15-nə qədər dövlət büdcəsinə ödəməlidir:

640 x 20% = 128 manat.

Əvvəlki hesabat ilində əmlak vergisi ödəyicisi olmayan və növbəti ildə bu verginin ödəyicisi olan, habelə yeni yaradılmış və əmlak vergisi ödəyicisi olan hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar əsas vəsaitlərin əldə edildiyi rübdən sonra hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq həmin əmlaka görə hesablanmalı olan illik əmlak vergisi məbləğinin 20 faizi miqdarında cari vergi ödəmələrini həyata keçirirlər.
Əmlak vergisi üzrə cari vergi ödəmələri vergi ili üçün vergi ödəyicisindən tutulan verginin məbləğinə aid edilir.

Misal 7: Fərdi sahibkar 2022-cı ilin fevral ayında əmlak vergisi ödəyicisi olub. Bu vaxt onun əmlakına görə hesabladığı əmlak vergisi 10.000 manat təşkil edib. Bu halda, müəssisə 2-ci rübdən başlayaraq hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq 2.000 manat cari vergi ödəməsini həyata keçirməlidir:

10.000 x 20% = 2.000 manat.

Vergi Məcəlləsinin 201.4-cü maddəsinə əsasən, dövlət büdcəsinə hesabat dövrü üçün ödənilməli olan verginin məbləği hesabat dövrü ərzində əvvəllər hesablanmış ödəmələr nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.

Misal 8: Müəssisə hesabat ili ərzində əmlak vergisi üzrə 500 manat məbləğində cari vergi ödəmələrini həyata keçirib. Hesabat ili başa çatdıqdan sonra məlum olub ki, onun vergi öhdəliyi 550 manatdır. Bu halda, müəssisə həmin məbləğdən cari ödəmələrin məbləğini çıxmalı və qalan 50 manatı hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

Cari vergi ödəmələri Vergi Məcəlləsinin 201.3-cü maddəsi ilə müəyyən edilmiş müddətdə ödənilmədikdə, ödəmə müddətindən sonrakı hər bir ötmüş gün üçün vergi ödəyicisindən ödənilməmiş cari vergi ödəmələrinə görə Vergi Məcəlləsinin 59-cu maddəsində nəzərdə tutulmuş qaydada faiz tutulur.

Misal 9: Müəssisə 2024-cü ilin may ayının 15-dən gec olmayaraq ödəməli olduğu 1.000 manat cari vergi ödəməsini gecikdirərək iyun ayının 20-də ödəyib, yəni 35 gün gecikdirilib. Bu halda, hər gün üçün 0.1% hesabı ilə əlavə olaraq 35 manat məbləğində faiz tutulacaq:

1.000 x 0.1% = 1 manat ;
1 x 35 = 35 manat.

Əmlak vergisi üzrə cari vergi ödəmələri hesabat ili başa çatdıqdan sonra yenidən haqq-hesab edilir və bu zaman hesablanmış cari vergi məbləği hesabat üzrə vergi məbləğindən çox olduğu halda, artıq hesablanmış cari vergi və ona uyğun faiz məbləğləri azaldılır.

Misal 10: Müəssisəyə 2015-ci ildə 10.000 manat cari vergi hesablamaları aparılıb. Müssisə isə həmin dövrdə 8.000 manat cari vergi ödəmələri həyata keçirib. Cari vergi ödəməsi cari vergi hesablamasından 2.000 manat az olduğundan, tutaq ki, 500 manat faiz hesablanıb. Müəssisə 2016-cı ilin fevral ayında illik əmlak vergisi bəyannaməsini təqdim edib və bu, 7.000 manat müəyyən olunub. Hesablanmış cari vergi məbləği hesabat üzrə vergi məbləğindən çox olduğundan, artıq hesablanmış cari vergi 3.000 manat və hesablanmış 500 manat faiz məbləğləri azaldılır.

Misal 11: Müəssisənin əmlak vergisi 2023-cü ildə 10.000 manat olub. Müəssisənin 2024-cü ildə cari vergi ödəmələri əvvəlki ildəki əmlak vergisi məbləğinin 20%-i həcmində götürülərək aşağıdakı kimi hesablanacaq:

2024-cü ilin fevral ayının 15-dək - 2.000 manat;
2024-cü ilin may ayının 15-dək - 2.000 manat;
2024-cü ilin avqust ayının 15-dək - 2.000 manat;
2024-cü ilin noyabr ayının 15-dək - 2.000 manat;
Cəmi cari vergi ödəmələri: - 8.000 manat.

Fərz edək ki, 2024-cü ilin nəticələrinə görə:

1-ci hal: 10.200 manat əmlak vergisi hesablanıb.

Bu halda, cari vergi ödəmələri nəzərə alınmaqla, müəssisə əlavə olaraq 2.200 manat əmlak vergisi ödəməlidir:
10.200 - 8.000 = 2.200 manat.

2024-cü ilin əmlak vergisinin bəyannaməsi 2025-ci ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanlarına təqdim edilməklə, fərq məbləği həmin tarixədək dövlət büdcəsinə ödənilməlidir.

2-ci hal: 7.300 manat əmlak vergisi hesablanıb.

Bu halda hesablanmış cari vergi məbləği hesabat üzrə (bəyannamə üzrə) vergi məbləğindən 700 manat çox olacaq:
8.000 – 7.300 = 700 manat.

Artıq hesablanmış və ödənilmiş 700 manat cari vergi məbləği Vergi Məcəlləsinin 59-cu və 87-ci maddələrinin tələbləri nəzərə alınmaqla azaldılır.

Cari vergi ödəmələri göstərilən müddətlərdə ödənilmədikdə, Vergi Məcəlləsinin 59-cu maddəsinə əsasən, ödəmə müddətindən sonra hər ötən gün üçün ödənilməmiş cari vergi ödəmələrinin 0,1% məbləğində faiz tutulur. Qeyd edək ki, faiz cari vergi ödənişlərinə münasibətdə bütün ötmüş müddətə, ancaq bir ildən çox olmamaq şərtilə tətbiq edilir. Məsələn, 2024-cü ilin may ayının 15-dək ödənilməli olan 2.000 manat cari vergi ödənişi 29 gün gec ödənilib. Bu halda, müəssisə 58 manat faiz ödəməlidir:

(2.000 x 29) x 0,1% = 58 manat.

Qeyd edək ki, bəyannamə üzrə hesablanmış verginin məbləği (bizim misalda 1-ci halda 10.200 manat, 2-ci halda isə 7.300 manat) müəssisədə məhdudlaşdırılmayan gəlirdən çıxılmalara aid edilir.

Vergi Məcəlləsinin 201.5-ci maddəsinə əsasən, müəssisə və fərdi sahibkar əmlak vergisinin illik bəyannaməsini hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanına verir.

2022-ci ildən fəaliyyət göstərən müəssisə və fərdi sahibkar 2023-cü il üzrə illik əmlak vergisi bəyannaməsini 2024-cü ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanına təqdim etməlidir.

Hüquqi şəxs və ya qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyi ləğvetmə balansını qeydiyyat orqanına təqdim etdiyi tarixdən 30 gün müddətində əmlak vergisi bəyannaməsini vergi orqanına təqdim etməyə borcludur

Hüquqi şəxs 2020-ci ilin mart ayının 10-da ləğvetmə balansını qeydiyyat orqanına təqdim edib. Hüquqi şəxs 2020-ci il aprel ayının 10-dək əmlak vergisi bəyannaməsini qeydiyyatda olduğu vergi orqanına təqdim etməlidir.

Fərdi sahibkar fəaliyyətinin ləğvi hallarında vergi uçotundan çıxarılma barədə ərizənin verildiyi tarixdən 30 gün müddətində əmlak vergisi bəyannaməsini vergi orqanına təqdim etməyə borcludur.

Fərdi sahibkar fəaliyyətinin ləğvi ilə bağlı 2024-cü il may ayının 15-də vergi uçotundan çıxarılma barədə müvafiq ərizəni vergi orqanına təqdim edib. Bu halda, fərdi sahibkar 2024-cü il iyunun 15-dək əmlak vergisi bəyannaməsini qeydiyyatda olduğu vergi orqanına təqdim etməlidir.

Vergi Məcəlləsinin 201.6-cı maddəsinə əsasən, illik bəyannamələr üzrə vergilər həmin bəyannamələrin verilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərədək ödənilir. Hesablanmış verginin məbləği Vergi Məcəlləsinin 119.1-ci maddəsi ilə məhdudlaşdırılmayan gəlirdən çıxılmalara aid edilir.

Misal 12: Hüquqi şəxsə 2024-cü il ərzində 5.000 manat əmlak vergisi hesablanıb. Hüquqi şəxsin həmin təqvim ili üçün ümumi gəliri 180.000 manat, gəlirdən çıxılan xərcləri isə hesablanmış əmlak vergisi nəzərə alınmadan 60.000 manat olarsa, vergiyə cəlb edilməli mənfəəti nə qədər təşkil edər?

Hesablanmış verginin məbləği müəssisə tərəfindən məhdudlaşdırılmayan gəlirdən çıxılmalara aid edilir. Ona görə də hüquqi şəxs hesabladığı əmlak vergisini, Vergi Məcəlləsinin 119-cu maddəsinə əsasən, ümumi gəlirindən çıxa bilər. Bu halda, onun vergiyə cəlb edilən mənfəəti 115.000 manat olacaq:

180.000 - (60.000 + 5.000) = 115.000 manat.

Qeyd edək ki, müəssisələrin və fərdi sahibkarların əmlak vergisi dövlət büdcəsinə ödənilir.(vergiler.az)