Hesablama Palatası 2018-ci ildə Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə edilməsi nəticəsində əldə edilən gəlirlər, ortaya çıxan problemlər və problemlərin həlli yönündə tövsiyələrini açıqlayıb.
FED.az-ın məlumatına görə, bu, Hesablama Palatasının Dövlət Neft Fondunun 2018-ci il büdcəsinin icrası barədə rəyində əksini tapıb.
Sənəddə qeyd edilir ki, 2018-ci ildə Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə edilməsindən 106,5 milyon ABŞ dolları və yaxud 181,1 milyon manat məbləğində gəlir əldə edilib ki, bu da büdcədə nəzərdə tutulan gəlirlərə nisbətən 1 milyard 35,6 milyon manat və yaxud 85,1 faiz azdır. Fondun investisiya portfelinin orta illik gəlirlilik göstəricisi isə 0,35 faiz təşkil edib ki, bu da büdcədə nəzərdə tutulmuş gəlirlilik göstəricisi ilə müqayisədə (1,96% ) 1,61 faiz çox, 2017-cı il ilə müqayisədə 1,53% azdır. 2017-cı ilə nisbətən gəlirliliyin aşağı olmasının əsas səbəbi səhm bazarlarında mənfi gəlirliliyin qeydə alınmasıdır.
Fondun 2018-ci il üzrə qəbul edilmiş İnvestisiya Siyasətinə əsasən investisiya portfelinin minimum 60 faizi borc öhdəlikləri və pul bazarları alətlərindən, 25 faizə qədəri səhmlərdən, 10 faizə qədəri daşınmaz əmlakdan və 5 faizə qədəri isə qızıl alt portfellərindən ibarət olub. 2018-ci il ərzində əlavə olaraq 20 778.4 kq (668 040.7 troya unsiyası) qızıl alınıb ki, nəticədə ARDNF-nin investisiya portfelinə daxil olan qızılın ümumi miqdarı 2018-ci ilin sonuna 50 953.3 kq (1 638 186.3 troya unsiyası) və yaxud 2 093.1 milyon ABŞ dolları təşkil edib.
Fondun investisiya portfelinin lokal valyutada gəlirliliyi 0.35% təşkil edib ki, sözügedən göstəricidə ən böyük pay (aktiv növünün ümumi investisiya portfelindəki çəkisi nəzərə alınmaqla) borc öhdəlikləri və pul bazarları altportfelinin olub (0.68%). Gəlirliliyə növbəti böyük töhfə isə daşınmaz əmlak altportfeli tərəfindən verilibr (0.54%). Bununla bel,ə səhm altportfelində ümumilikdə mənfi gəlirlilik (baxmayaraq ki, səhmlərə investisiya qoyan pay fondları müsbət fərdi gəlirliliyə sahib olub) qeydə alınmaqla ümumi gəlirlilikdə mənfi pay müşahidə edilib (-0.87%).
Hesablama Palatası nəzərə çatdırır ki, ötən il ərzində borc öhdəlikləri və pul bazarları alətlərində avro valyutası üzrə olan investisiyalardan başqa digər valyutalarda (daxili bazarda enerji və qaz sektoru üzrə olan yatırımlar istisna olmaqla) müsbət gəlirlik müşahidə edilib. İl ərzində bu alt portfelin fərdi gəlirliyi 0,89% təşkil edib. Həmçinin qeyd edilib ki, adıçəkilən valyuta üzrə korporativ borc öhdəlikləri seqmentində bazar risklərinin artması fonunda kredit spredlərinin artımı nəticəsində mənfi gəlirlik göstəricisi qeydə alınıb. 2018-ci ildə qlobal səviyyədə səhmlər üzrə qeydə alınmış mənfi gəlirlik şəraitində Fondun səhm alt portfelinin fərdi gəlirliyi/zərəri – 6,57% təşkil edib. Ümumilikdə ötən il ərzində Fondun investisiya portfelində ən yüksək gəlirlik daşınmaz əmlak aktivində qeydə alınıb ki, nəticədə sözügedən alt portfelin gəlirliyi 9,9% təşkil edib. Bu aktiv növü üzrə daha çox gəlirlik isə müştərək və fond investisiyaları alt portfelləri üzrə edilən investisiyalarda müşahidə edilib. Qeyri-investisiya dərəcəli kredit reytinqi təsnifatı üzrə investisiyaların həcmi 2017-ci il ilə müqayisədə (maksimum kredit reytinqi üzrə) 550 milyon 195 min 126 ABŞ dolları azalıb.
Kaupthing Bankının investisiya dərəcəli reytinqindən qeyri-investisiya reytinqinə keçməsi ilə əlaqədar Fond “Kaupthing Convertible Notes 2031” istiqrazlarına etdiyi investisiyaların qaytarılması üzrə 2018 il ərzində 1,598,468 ABŞ dolları məbləğində vəsaiti geri qaytarıb. 2018-ci il 31 dekabr tarixinə 328 min 82,0 ABŞ dolları məbləğində qiymət dəyişkənliyindən yaranmış zərər, habelə, 145 min 241, ABŞ dolları məbləğində məzənnə fərqindən yaranan zərər nəzərə alınmaqla 1 milyon 986 min 653 ABŞ dolları məbləğində investisiya qalığı qalıb. 2018-ci ilin mart ayında VTB bankı “S&P” reytinq agentliyi tərəfindən qeyri-investisiya reytinqindən investisiya dərəcəli reytinqə keçirilib.
2018-ci ilin iyun ayından başlayaraq türk lirəsində ifadə olunan depozitlərin bitmə tarixləri nəzərə alınmaqla, mərhələli şəkildə vəsaitlər suveren istiqrazlara yatırılıb. İnvestisiya portfelinin kredit reytinqləri üzrə təsnifatında investisiya dərəcəli reytinq üzrə məbləğ artsa da ümumi portfel üzrə qeyri investisiya dərəcəli reytinq təsnifatında olan məbləğ 4 milyard 403 min 905,31 min ABŞ dolları təşkil edib. Bu isə ümumi portfelin 11,43 faizidir. Qeyd olunan məbləğin 4 milyard 92 milyon 787 min ABŞ dolları Azərbaycan dövlət və korporativ istiqrazları ilə bağlı olub. Qeyd olunan göstərici 2017-ci ilə nisbətən artımla müşahidə edilib. 2017-ci ilə nisbətən gəlirliliyin daha aşağı olmasının əsas səbəbi dünyanın əksər əsas iqtisadiyyatlarında qlobal iqtisadi artımın zəifləməsi barədə bədbin proqnozlar fonunda səhm bazarlarında mənfi gəlirlilik olub. ABŞ dollarında olan borc öhdəlikləri və pul bazarları portfelinin gəlirliliyin bençmarka nəzərən daha aşağı olmasının əsas səbəbi MHBS-nin 9 nömrəli standartın tələblərinə uyğun qiymətli kağızların “amortizasiya olunmuş dəyərlə ölçülən” maliyyə aktivləri təsnifatından “mənfəət və ya zərər hesablarında ədalətli dəyərlə” ifadə olunan maliyyə aktivləri təsnifatına keçməsidir. Bu keçid nəticəsində yaranmış 182.93 milyon ABŞ dolları məbləğində (Azərbaycan korporativ istiqrazlarında) zərər olub və gəlirlilik 1.58% təşkil etmişdir (bu zərərin nəzərə alınmadığı təqdirdə isə müvafiq göstərici təqribən 2.21% həcmində müəyyən olunur). 2017-ci ilin sonuna və 2018-ci ilin əvvəlinə olan Avrozonada “PMI” (istehsal və xidmət sektorunda olan iqtisadi aktivliyi əks etdirən makroiqtisadi göstərici) göstəricilərinin güclənməsi, inflyasiya göstəricisinin tədricən əvvəlki səviyyəyə qayıtması və işsizlik səviyyəsinin azalması iqtisadi artımın güclənməsinə işarə edir. Bununla bərabər, Avropa Mərkəzi Bankının (AMB) faiz dərəcələrinin yüksəltməkdə ehtiyatlı olduğunu nəzərə alaraq Fondun avroda ifadə olunan qiymətli kağızlar sub-portfelinin 2018–ci il üzrə effektiv və spred dürasiyalarını aşağı səviyyədə saxlanılmasına qərar verib. 2017-ci il ilə müqayisədə 2018-ci il üzrə effektiv dürasiya (sabit gəlirli qiymətli kağızlarda qiymətin gəlirlik göstəricisinin dəyişməsinə olan həssaslığını ifadə edən kəmiyyət) 1.16-dan 0.74-də, spred dürasiya (sabit gəlirli qiymətli kağızlarda qiymətin spred göstəricisinin dəyişməsinə olan həssaslığını ifadə edən kəmiyyət) isə 1.96-dan 1.81-ə endirilib. Dürasiyanın, yəni faiz dərəcəsi riskinin olduqca aşağı saxlanılması və borc öhdəlikləri və pul bazarları portfelinində qiymətli kağızların yüksək kredit reytinqinə malik olması, öz növbəsində nisbətən aşağı (yüksək dürasiyalı və qeyri-investisiya dərəcəli kredit reytinqli istiqrazlarla müqayisədə) gəlirlilik ilə müşahidə olunur. 2018-ci il üzrə gəlirliliyin bençmarka nəzərən daha aşağı olmasının əsas səbəbi noyabr və dekabr aylarında bazarda müşahidə olunan kredit spredlərinin (dövlət ilə digər qurumların gəlirlilik dərəcələri arasında olan fərq) genişlənməsi olub. Belə ki, Fondun avroda ifadə edilən müvafiq sub-portfelinin tərkibcə əsasən korporativ istiqrazlardan (dövlət istiqrazlarında olan mənfi gəlirlilik mühiti səbəbi ilə) təşkil olunmasının və yüksək spred dürasiyasına (6 aylıq EURIBOR müddəti ilə müqayisədə) malik olmasının nəticəsi olaraq maliyyə bazarlarında artan ümumi kredit spredləri fonunda sözügedən sub-portfelin gəlirliliyinə bençmarkla müqayisədə daha çox mənfi təsir olub.
Sənəddə qeyd olunur ki, 2018-ci ilin əvvəlində Birləşmiş Krallıqda müşahidə olunan inflyasiyanın 2%-lik həddin üstündə olması, və o cümlədən işsizliyin 1975-ci ildən bəri ən aşağı həddə düşdüyünü və İngiltərə Mərkəzi bankının gələcək inflyasiya və xüsusi əmək haqqı artımı məlumatlarını və 2018-ci il üzrə faiz dərəcələrinin bir dəfə artıracağının gözləntilərini nəzərə alaraq, bu portfelin effektiv dürasiyasını aşağı səviyyələrdə saxlanılmasına qərar verilib. Bundan əlavə, öncə qeyd edildiyi kimi, qlobal istiqraz bazarlarında kredit spredlərin genişlənməsi gəlirliliyə mənfi təsir göstərib. Türkiyədə ümumi daxili məhsul (ÜDM) artımının yavaşlaması, yüksək işsizlik dərəcəsi, ikirəqəmli inflyasiya faizləri ilə mübarizə aparmaq məqsədi ilə həyata keçirilən qeyri-ənənəvi pul siyasəti, və valyutanın dəyərdən düşməsi halının bank sektorunda mümkün təsirlərini və bu sektora yönəlmiş investisiyaların üzləşdiyi riskləri nəzərə alaraq 2018-ci il ərzində qərara alınıb ki, Türkiyə banklarındakı qısa müddətli Türk lirəsi depozitlərinin qaytarılma müddəti bitdikcə vəsaitlər qısa müddətli Türkiyə dövlət istiqrazlarına yönləndirilsin. Belə ki, bu portfeldə də dürasiyanın minimum səviyyədə saxlanılması və Türkiyə dövlətinin kredit riski bank sektoruna nisbətən aşağı olması gəlirliliyin 6-aylıq “TRY LİBOR” ilə müqayisədə daha aşağı olmasına səbəb olub. Beləliklə, hesabat ilində investisiya portfelinin hədəf gəlirliyinə (Çin yuanında və Avstraliya dollarında olan borc öhdəlikləri və pul bazarı istisna olmaqla) nail olunmayıb. Hədəf göstəricilərinə nail olunmama səbəbi kimi Fond tərəfindən 2017-ci ilin sonunda və 2018-ci ilin əvvəlində avrozonada inflyasiya göstəricilərinin və işsizlik səviyyəsinin azalması, iqtisadi artımın güclənməsinin proqnozlaşdırılması, həmçinin Avropa Mərkəzi Bankının (AMB) faiz dərəcələrinin yüksəltməkdə ehtiyyatlı yanaşması əsas götürülməklə avroda ifadə olunan qiymətli kağızalar sub portfelinin 2018-ci il üzrə effektiv və spred dürasiyalarını aşağı səviyyədə saxlanılmasına qərar verilməsi olub. Dürasiyanın, yəni faiz dərəcəsi riskinin olduqca aşağı saxlanılması borc öhdəlikləri və pul bazarı portfelində qiymətli kağızların investisiya kredit reytinqinə malik olmasını demək olar.
Təhlil nəticəsində qeyd etmək olar kı, əməliyyat risklərinin izlənməsi, hesabatının verilməsi və monitorinq proseslərini təkmilləşdirmək məqsədilə Fondun vahid risklərin idarə edilməsi metodologiyası çərçivəsində (mərkəzləşdirilmiş qaydada) müəyyən edilmiş prosedurların təkrar qruplaşdırılması məqsədəuyğundur: “Qeyd etmək lazımdır ki, dəyişkən bazar şəraitində idarəetmə çevikliyini təmin edəcək valyutalar üzrə bölgüdə yol verilə bilən kənarlaşma hədlərinin müəyyən edilməsi məqsədilə valyuta bölgüsünü (riskə məruz qalmanı) əsaslandıran iqtisadi təhlillərin aparılmasını vacib amillərdən hesab etmək olar. Ümumilikdə, Fond tərəfindən uzunmüddətli investisiya strategiyasının səmərəli tətbiqinə, investisiya portfelinin bu strategiya fonunda daha da optimallaşdırılmasına və gəlirliliyin yüksəldilməsinə istiqamətlənən mövcud bazar konyunkturasının ciddi araşdırılmasına ehtiyacın yarandığını qeyd etmək olar”.
