Bir qədər əvvəl yenidən alovlanan İsrail-«Hizbullah» münaqişəsi nəticəsində ard-arda zərbələr alan Livan təkcə hərbi problemlə üzləşməyib.
FED.az xəbər verir ki, bitib tükənməyən hərbi münaqişə artıq bir neçə ildir ki, Livanın iqtisadiyyatını da sarsıdır. İsrailin hücumları onsuz da iqtisadi çətinliklər yaşayan Livanda siyasi və iqtisadi böhranı dərinləşdirir. Kritik sektorlar və infrastruktur zədələnir, əhali artan yoxsulluq və inflyasiya ilə üzləşir. Son proqnozlara görə isə «Hizbullah» lideri Nəsrullahın ölümü və müharibənin genişlənməsi Livan iqtisadiyyatında 25 faizə qədər geriləməyə səbəb olacaq.
Ümumiyyətlə, Yaxın Şərqdəki münaqişələr region ölkələrinin iqtisadiyyatlarını və sosial strukturlarını da dərindən sarsıtmaqda davam edir. İsrailin Fələstində başlatdığı və dinc əhali, xüsusilə qadın və uşaqların kütləvi ölümü ilə müşayiət olunan əməliyyatların Livana yayılması hazırda böyük böhranlarla mübarizə aparan Livan xalqına ağır təsir göstərir.
Ölkədə siyasi və iqtisadi dalan dərinləşdikcə, «Hizbullah» lideri Həsən Nəsrullahın ölümü kimi hadisələr müharibənin daha da böyüməsinə yol aça bilər.
Bu vəziyyət Livan iqtisadiyyatına dağıdıcı təsir göstərir və ölkənin mühüm sektorlarına və infrastrukturuna ciddi ziyan vura biləcəyi proqnozlaşdırılır. İllərdir kiçilən iqtisadiyyatın 2024-cü ildə daha da kiçiləcəyi və insanların həyat şəraitinin daha da pisləşəcəyi gözlənilir.
Bu vəziyyətin Livan iqtisadiyyatına da mənfi təsir edəcəyi təxmin edilir. Livanda bu il 10-25% arasında iqtisadi geriləmə gözlənilir, çünki kənd təsərrüfatından turizmə qədər bir çox həyati əhəmiyyətli sector, o cümlədən infrastruktur zədələnəcək.
İllərdir davam edən siyasi problemlər və təxminən 12 aydır davam edən İsrail-Hizbullah qarşıdurmalarına görə böyük böhranların ağırlığı altında əzilən Livanın 2025-ci ilin əvvəlində “əhəmiyyətli” iqtisadi tənəzzül yaşaya biləcəyi düşünülür.
Livanın iqtiadi vəziyyətinin pisləşəcəyi son hadisələrdən əvvəl də məlum idi. Economist Intelligence Unit (EIU) İsrailin ölümcül hücumlarından əvvəl apardığı təhlildə Livanın 2024-cü ildə ardıcıl yeddinci iqtisadi daralma yaşayacağını proqnozlaşdırmışdı.
Həmçinin qarşıdurmaların intensivləşməsi, Livan funtunun sabitliyinin yenidən pozulması və son aylarda düşməyə başlayan inflyasiyanın yenidən yüksəlməsi səbəbindən tədarük problemlərinin artacağı gözlənilir.
“Ən pis ssenarinin reallaşdığını və İsrailin Livana qarşı müharibə apardığını nəzərə alsaq, 2024-cü ildə iqtisadi fəaliyyətin müharibənin uzunluğundan və miqyasından asılı olaraq bu il 6 faizə qədər azalma gözlənilir”, - deyə baş nazir Nassib Ghobril bildirib. Beyrutdakı Byblos Bank Qrupunda iqtisadçı və araşdırma meneceri "Yüzdə 10 arasında dəyişə biləcək daha ciddi bir daralma gözləyirəm" dedi.
Ghobril, artan müharibə nəticəsində istehlakın zəruri mallarla məhdudlaşacağını, səyahətlərin ciddi şəkildə pozulacağını və bunun turizm sektoruna təsir edəcəyini bildirib.
Livanın keçmiş İqtisadiyyat Naziri və Mərkəzi Bankın sədr müavini Nasser Saidi «The National»-a bildirib ki, əgər münaqişə qurudan hücum ediləcək həddə çatsa, ÜDM-in, ixracın, pul köçürmələrinin, birbaşa xarici investisiyaların daha da azalması da daxil olmaqla, dağıdıcı təsirləri olacaq.
"Hücumlar və dağıdılmış infrastrukturla daha geniş miqyaslı müharibəyə çevrilmək iqtisadiyyatın 2024-cü ildə 25 faizə qədər kiçilməsinə səbəb ola bilər" dedi Səidi.
Bank Audi-nin baş iqtisadçısı Mərvan Barakat bildirib ki, son beş ildə 50 milyard dollardan 20 milyard dollara düşmüş ölkənin ÜDM-də “əlavə daralma” baş verəcək: "Uzun müddətli müharibə ssenarisində iqtisadiyyat ən azı 20 faiz kiçiləcək".
Livan iqtisadiyyatının əksər sektorlarının dayandığını ifadə edən Barakat, "Turizm və kənd təsərrüfatı kimi sektorların hücumlardan ən çox təsirlənən sektorlar olduğuna inanılsa da, sənaye, daşınmaz əmlak, ticarət və bütün xidmət sektorları da ciddi şəkildə təsirləndi.
Livanın ən əhəmiyyətli böyümə faktorlarından biri turizm hesab olunur. Ölkə son vaxtlar xarici valyutaya görə getdikcə daha çox xarici turistlərdən asılıdır. Ötən il Livanın birbaşa turizm gəlirləri 5,4 milyard dollar təşkil edib. Bu rəqəm ÜDM-in təxminən 25 faizinə uyğundur.
Münaqişələrin intensivləşməsi bu mühüm iqtisadi mühərrikin də sönməsinə səbəb ola bilər. Müharibə həm də Livan iqtisadiyyatının mühüm mühərriklərindən olan kənd təsərrüfatı sektoruna ziyan vurur. İsrailin davamlı bombardmanları, əkinçilik sahələrini məhv etməsi, İsrail ordusunun istifadə etdiyi zəhərli kimyəvi maddə olan fosfor bombaları ilə torpağı çirkləndirməsi də 4 milyard dollar itkiyə səbəb olur.
Tibb müəssisələrinə, su və tullantı infrastrukturuna da ciddi ziyan dəyib. Məktəblərin bağlanmasının Livanın ən yoxsul bölgələrindən biri olan bölgədə səhiyyə, sanitariya və təhsil baxımından "uzunmüddətli təsirləri" olacağı düşünülür.
Livan iqtisadiyyatı 2018-ci ildən bəri ciddi geriləməyə yaşayır. Ölkə bir müddət hiperinflyasiya yaşayarkən Livan funtu sürətlə dəyər itirdi. Yaxın Şərq ölkəsinin iqtisadiyyatı 2018-ci ildən bəri daralır.
2022-ci ildə ölkədə artım 0 səviyyəsində olsa da, 2023-cü il üçün məlumatlar məlum deyil. Koronavirus pandemiyası və 4 avqust 2020-ci ildə paytaxt Beyrutda baş verən liman partlayışı kimi böyük hadisələr iqtisadiyyatı sarsıtsa da, 2022-ci ildə baş verən bank böhranı da ölkənin maliyyə böhranı ilə bağlı vəziyyətini ortaya qoydu.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatlarına görə, 6 milyon əhalisi olan ölkədə yoxsulluq həddində yaşayan insanların nisbəti 80 faizi ötüb.
Digər tərəfdən, Livanda davam edən yanacaq böhranı səbəbindən tez-tez və uzunmüddətli elektrik kəsilməsi baş verir. Ölkənin elektrik stansiyaları yanacaq məsələsində demək olar ki, tamamilə İraqdan asılıdır. Bu, Livana bir çox insanı gündə dörd saatdan bir qədər çox elektrik enerjisi ilə təmin etməyə imkan verir.
