Şənbə günü, oktyabrın 7-də Fələstinin Həmas qruplaşması İsrailə hücum edib. Ölkədə 1973-cü ildən bəri ilk dəfə olaraq hərbi vəziyyət elan edilib. İki gün ərzində hər iki tərəfdən ölənlərin sayı min nəfərdən çox olub. Münaqişəyə ən həssas şəkildə neft reaksiya verib, eləcə də müdafiə aktivi kimi öz reputasiyasını qoruyan qızıl.
İsrail Bankı bazara 30 milyard dollar xarici valyuta çıxarmağa - QƏRAR VERİB
FED.az xəbər verir ki, oktyabrın 7-də şənbə günü səhər tezdən Fələstinin Həmas təşkilatının hərbi qanadı İsrailə hücum edib. Ölkə Qəzza zolağından kütləvi raket atəşinə məruz qalıb və təşkilatın yaraqlıları İsrailin sərhəd şəhərlərinə soxulub. İsrail bu hücuma Qəzzaya raket zərbələri ilə cavab verib. İki gün davam edən qarşıdurmada 1100-dən çox insan həlak olub.
Həmas liderləri əməliyyatın “fələstinlilərə qarşı cinayətlərə” və Qüdsdəki Əl-Əqsa məscidinə “təcavüzlərə” cavab olduğunu deyirlər. İsrailin müdafiə naziri Yoav Gallant bildirib ki, HƏMAS faktiki olaraq İsrailə müharibə elan edib. Bununla da İsrail 1973-cü ilin oktyabrından, yəni müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkə tarixində ən böyük hərbi münaqişə olan Yom Kippur müharibəsindən sonra ilk dəfə rəsmi olaraq müharibə vəziyyətinə daxil olub.
HƏMAS və İsrail arasında münaqişənin kəskinləşməsi ilk növbədə İsrail şirkətlərinin səhmlərinə və ölkənin valyutasına mənfi təsir göstərib. İsrailin iki əsas fond indeksi TA35 və TA125 oktyabrın 8-də ticarətin sonunda müvafiq olaraq 6,25% və 6,47% ucuzlaşıb. Bazar ertəsi ticarətin açılışında İsrail şekeli ABŞ dolları qarşısında 3%-dən çox dəyər itirərək 2016-cı ildən bəri ən aşağı səviyyəyə düşüb. Bütün bunların fonunda İsrail Bankı şekelin məzənnəsini dəstəkləmək üçün 30 milyard dollar dəyərində valyuta satmaq niyyətində olduğunu açıqlayıb .
"Leader Capital Markets" şirkətinin baş iqtisadçısı Conatan Katz deyib: “Münaqişənin yeni raundu əvvəlkilərdən daha uzun və daha şiddətli olacaq, bu da iqtisadiyyat və hökumət büdcələri üçün daha çox mənfi nəticələrə səbəb olacaq” .
İsraildəki vəziyyət dünya bazarlarına da təsir edib. Oktyabrın 9-da bazar ertəsi ticarətin başlanğıcında Brent markalı neftin bir barelinin dəyəri 5%-dən çox artaraq 88,5 dollara çatsa da, sonra bir qədər azalaraq bir barel üçün 87 dollar səviyyələrində qərarlaşıb. "Yardeni Research"in prezidenti Ed Yardeni xatırlayır: “Yaxın Şərqdəki geosiyasi böhranlar adətən neftin qiymətinin artmasına kömək edir”.
İsraildə baş verənlər qlobal neft axınları üçün dərhal təhlükə yaratmır, lakin münaqişənin İsraili dəstəkləyən ABŞ ilə, HƏMAS hücumunda iştirakı barədə "The Wall Street"in yazdığı İran arasında münasibətləri gərginləşdirə bilməsi riski var (İran bu məlumatı təkzib edir). Bloomberg qeyd edir ki, əgər İsrail qururİranın ölkəyə qarşı son hərbi hücumda iştirak etməsi Tehrana qarşı sanksiyalar təzyiqini artıra bilər.
Bloomberg qeyd edir ki, son bir neçə ay ərzində İrandan xam neft tədarükü beş ilin ən yüksək səviyyəsinə yüksəlib ki, bu da ABŞ-ın daha loyal münasibəti ilə bağlıdır. Bununla belə, əgər İsrail birbaşa İranı hərbi əməliyyatlarda iştirakda günahlandırarsa, o zaman “Bayden administrasiyası çox güman ki, belə liberal sanksiyalar rejimini tətbiq etməkdə çətinlik çəkəcək”, - "RBC Capital Markets" analitiki Helima Croft bildirib. İranın neft ixracı üçün mühüm kanal olan Hörmüz boğazını tamamilə bağlaması ABŞ sanksiyalarına cavab zərbəsi ola bilər. Su yolu hər gün təxminən 17 milyon barel xam neft və kondensatın nəqli üçün lazımdır.
İqtisadçı Konstantin Tserazov qeyd edir ki, 21-ci əsrdə baş vermiş Fələstin-İsrail münaqişəsinin əvvəlki alovlanma tarixi onu deməyə əsas verir ki, onlar başlayandan bir neçə ay sonra neft qiymətləri kifayət qədər mülayim artım nümayiş etdirib. “Bu açıq-aşkar inflyasiyaya meylli amildir, lakin bazar üçün daha böyük problem qlobal ehtiyatların aşağı səviyyəsidir. Buna görə də özlüyündə İsrail və Qəzza zolağı arasında mövcud münaqişə hələlik qlobal enerji təhlükəsizliyinə ciddi təhlükə yaratmır, lakin bu, neft qiymətlərinə yüksələn təzyiq üçün əlavə faktora çevrilə bilər”.
"Uzunmüddətli perspektivdə neft qiymətlərinin səviyyəsi bu böhranın daha böyük bir şeyə, məsələn, İsrail və İran arasında müharibəyə çevrilməsindən asılı olacaq" - deyə Yardeni yekunlaşdırıb.
"Əgər mənfi ssenari reallaşarsa, neft qiymətlərinin artması ilə yanaşı, yeni inflyasiyaya meylli amilin yaranması fonunda FED-in siyasəti də dəyişə bilər", - "İnqosstrax-İnvestisiyaların İdarə edilməsi Şirkəti"nin baş makroiqtisadçısı Anton Prokudin qeyd edir. Ekspert hesab edir ki, “Neft qiymətlərinin artması FED-i pul siyasətini daha da sərtləşdirməyə məcbur edə bilər ki, bu da öz növbəsində Amerika iqtisadiyyatının ilkin gözləniləndən daha ciddi şəkildə geriləməsinə səbəb olacaq”. Oktyabrın 9-da keçirilən hərracda dollar indeksi demək olar ki, 1%, iyulun minimumlarından isə 7% möhkəmlənib. Son zamanlar dollar indeksinin dinamikasına təsir edən əsas amillərdən biri də - faiz dərəcələrinin əvvəlcədən düşünüldüyündən daha uzun müddət məhdudlaşdırıcı səviyyədə saxlanılması riskidir.
İsrail münaqişəsi Avropa və Amerika fond bazarlarına ciddi təsir göstərməyib. “Mövcud vəziyyətdə Avropa və ya ABŞ bazarlarında ciddi dəyişkənlik gözləyə bilmərik. Lakin bu, əlbəttə ki, münaqişənin necə inkişaf etməsindən asılı olaraq dəyişə bilər”, – "Sinqapur Bankı"nın baş iqtisadçısı Mansur Mohi-uddin bildirib.
Birjalar bir qədər ucuzlaşsa da, ən risksiz hesab edilən və qeyri-sabitlik dövründə investorlar üçün təhlükəsiz sığınacaq kimi tanınan aktiv - qızıl bahalaşır. Oktyabrın 9-da qızılın unsiyasının qiyməti 1%-dən çox artaraq 1850 dollar təşkil edib.
Araşdırma firmasının analitiki David Lennoks, "İsraildəki qəfil böhran həqiqətən qızıla kiçik bir "mükafat" əlavə etdi, lakin daha böyük qazanc yalnız regionda münaqişənin daha ciddi şəkildə artacağı təqdirdə baş verəcək" deyib.
ABŞ Xəzinədarlıq istiqrazları geosiyasi qeyri-müəyyənlik fonunda investorlar üçün sığınacaq ola bilər, - "Market Watch" yazır. Ancaq indiyə qədər investisiya alətinin reaksiyası kifayət qədər neytraldır. (Marja)
