Dünyada koronavirus pandemiyasının miqyası genişləndikcə, elektron ticarət platformalarının da aktivliyi artır. Bu tendensiya Azərbaycanda da elektron ticarətə meyllənən vətəndaşların sayını artmaqdadır. Lakin müşahidələr göstərir ki, ölkəmizdə elektron ticarət sistemi bu vəziyyətə hazır deyilmiş.
Elektron ticarət üzrə mütəxəssis Nicat Manafov FED.az-a bildirib ki, Azərbaycanda “online” ticarətin həcmi dünyanın inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələri ilə müqayisədə çox aşağıdır: “Nəinki elektron ticarət, ümumiyyətlə, insanların kartla xərcləmələri belə çox aşağı səviyyədədir. Koronavirus səbəbindən yaranmış karantin rejim yerli sahibkarları çətin vəziyyətdə saxlayıb. Onların bir çoxu artıq fəaliyyətlərini dayandırıb, “online” həlləri yoxdur”.
Mütəxəssisin qənaətincə, ölkədə elektron ticarətin virusa qədərki inkişaf tempi çox ləng olub: “Çünki insanlar əsla düşünmürdü ki, bir gün “online” ticarət onların köməyinə çata bilər. Nə logistika, nə də doğru-düzgün ödəmə sistemlərimiz var. Azərbaycanda “online” ticarətin yalnız elektron məhsullar satan qolu inkişaf edib. Bu da rəqabətlə əlaqədardır. Bu sahədə çox ciddi rəqabət olduğu üçün onlar artıq fiziki mağazalardan internet mağazalarda satışa fokslanıblar. Yalnız bu sahədə rəqabətin olduğunu deyə bilərik. Qida məhsullarının, geyim və aksesuarların “online” çatdırılması ticarətinin inkişafı da çox aşağıdır. Bir sözlə, elektronikadan kənar digər sahələr o qədər də inkişaf etməyib”.
Nicat Manafov supermarketlərin “online” qida çatdırılmasına hazır olmadığını da deyib: “Bu gün bu xidməti hazırlaya biləcək bir sistem olsa belə, supermarketlər bu sistemlərə kataloq verə bilmirlər. Yəni yenilənmiş qiymətlər yoxdur, məhsulların şəkilləri yoxdur, məhsulların adları kataloqlarda səhvdir. Bu kimi nüanslar supermarketləri nə öz mağazalarını açmağa, nə də kimləsə əməkdaşlıq etməyə imkan verir. Əməkdaşlıq etsələr belə, aldıqları məhsulların adların səhv görmüş olacaqlar. Fikir versək, hazırda bəzi “online” mağazalarda müəyyən məhsulların adları səhv yazılıb, bəzilərinin də şəkilləri yoxdur və ya kataloqlarda çox az məhsul var. Halbuki bir müştəri mağazaya gedirsə, ortalama 37 min məhsul arasından seçim edə bilər. Bəzən müştərinin “online” seçdiyi məhsul səhv gəlir. Bu zaman da məhsulun qaytarılmasında çox ciddi sıxıntılar yaşanır. Bu da xüsusən qida və ərzaq çatdırılmasında öz mənfi tərəfini göstərir”.
Ekspert bazarda olan lojistika şirkətlərinin fəaliyyətinə də toxunub: “Bu şirkətlər elektron ticarətlə məşğul olmaq yerinə, lojistika həllərinə fokslansalar yaxşı olardı. Məsələn, necə etmək olar ki, həm sahibkarlara, həm əhaliyə xidmət verək? Amma onların bir çoxu internet mağaza fəaliyyətinə fokslanıblar. Bu mağazalarda da 10 manata olan malın 5 manatlıq da çatdırılma xidməti olur ki, bu da nə sahibkara, nə də alıcılara sərf edir”.
Bankların yaratdığı şərait əhalini kart istifadəsindən uzaqlaşdırıb
Nicat Manafov hesab edir ki, bankların yaratdığı şərait əhalini kart istifadəsindən uzaqlaşdırıb: “İnsanlar kartı ancaq ATM-dən pul çəkmək üçün istifadə edirlər. Belə olan halda elektron ticarətin inkişafından söhbət gedə bilməz. Çünki qapıda ödəmə bir elektron ticarət vasitəsi deyil və bu çox risklidir. Çünki çox vaxt o insanlar aldıqları məhsulu açmırlar, şirkət o məhsulu müştərinin qapısına qədər gətirməklə zərərə gedir, kuryer orada gözləməli olur və sair. Məhsul “online” ödəmə ilə alındığına görə, problem olarsa və mal qaytarılırsa, pulun qalığın tapmaq da olmur”.
Mövcud situasiyaya görə, pul ən çox virusu yayan alətlərdən biridir. Azərbaycanda insanların bir çoxunun kartında ümumiyyətlə, pul yoxdur: “Qapıda ödəmədə belə pulla ödəniş edilir. Bunun isə müştərinin mağazaya düşməsindən çox da fərqi olmur. Bir sözlə, bu, elektron ticarət deyil. Bu kimi nüanslar elektron ticarətin inkişafını səngidir”.
“Online” restoranların da ciddi problemləri var
Analitik restoranların “online” şəkildə yemək sifarişlərinin çatdırılması sahəsində də bir sıra problemlərin olduğunu diqqətə çatdırıb: “Əhalinin restoranlardakı təmizliyə güvənsizliyi, o cümlədən kuryerin özünün təmizliyi kimi məsələlər əhalini restoranlardan məhsul almaqdan çəkindirir. Ona görə də əhali yeməkləri evdə hazırlamağa üstünlük verir. Yaxşı ki, bu gün belə şeylərə tələb azdır. Çünki mövcud olan 5-6 şirkət qida çatdırılmasın da edə bilməzdi. Yəni həmin şirkətlər hazırda sifariş az olduğu üçün bazarda fəaliyyət göstərə bilir. Burada çatdırılma qiyməti də önəmli rol oynayır, bu xidmətlər heç də ucuz deyil və Bakının cəmi bir neçə bölgəsini əhatə edir”.
Problem yaradan tərəflərdən biri banklardır
Nicat Manafov mövcud situasiyada üçtərəfli problemin olduğunu deyir: “Burada başlıca problem sahibkardır. Çünki o, elektron ticarətə ciddi yanaşmır və düşünür ki, hazırkı komandası ilə 5-10 günə elektron mağaza hazırlaya bilər. Hansı ki, bir elektron mağaza üçün ortalama 6-8 ay arası vaxt lazımdır ki, hazırlıq və inteqrasiya işləri görünsün.
İkinci, Azərbaycanda olan lojistika şirkətləri vəziyyəti çox bərbaddır, adi texnologiyadan düzgün istifadə etmirlər. Çatdırılmanı çox yüksək qiymətə həyata keçirirlər, yetərsiz personalı var, müştərilərinə çox laqeyd yanaşırlar”.
Nə qədər qəribə olsa da, bu vəziyyətin yaranmasının günahkarlarından biri də banklardır. Baxmayaraq ki onlayn ödənişlər və xidmətlərdən yararlanan ilk tərəf məhz banklar olmalı idi. Amma N.Manafov deyir ki, bu sahədə bankların fəaliyyətini qənaətbəxş hesab etmək olmaz: “Məlumdur ki, banklar ödəmə sistemdə pulu həm almaqda, həm də kartların əhaliyə dağıdılmasında önəmli rol oynayırlar. Onların da İT səviyyələri çox aşağıdır. Həmçinin əhalinin banklara güvəni az olduğu üçün kartlarında pul saxlamırlar. Bundan əlavə, sahibkarlar bankların POS-terminallarından çox narazıdırlar, həm faiz məsələsində, həm də insanlar saytdan alış-veriş etdikdə ödənişdə texniki problemlər yaranır. Bu da yerli elektron ticarəti ləng inkişafa aparır”.
Ekspert, hazırda Azərbaycanın elektron ticarət bazarında bəlli bir kateqoriya üzrə artımın, digər sahələr üzrə də azalmanın olduğun deyib: "Ölkəmizdə elektron ticarətin statistikası da səhv hesablanılır və ümumiyyətlə, bu, şəffaf deyil. Azərbaycanda elektron ticarət mağazaları vahid məlumat ötürmürlər, dövlət də bunu hesablaya bilmir. Bir sözlə, Azərbaycanda olan elektron ticarət dövriyyələrinin hamısı səhvdir”.
