Qlobal iqlim dəyişikliyi və bunun nəticəsində su ehtiyatlarının azalması, eləcə də sabit su təchizatına artan tələbat kontekstində Azərbaycan müasir texnologiyalara strateji diqqət ayırır. Ölkədə dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması üzrə ilk pilot layihə su ehtiyatlarından istifadənin optimallaşdırılması və səmərəliliyinin artırılması üçün yeni perspektivlər açır.
Azərbaycanda dəniz suyundan içməli su istehsalı zavodunu bu şirkətlər tikəcək - ADLARI AÇIQLANDI
FED.az xəbər verir ki, 2023-cü ilin aprel ayında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması yolu ilə içməli su istehsalı sahəsində pilot layihənin həyata keçirilməsi tədbirləri haqqında sərəncam imzalayıb. 2024-cü ilin fevralında Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması zavodunun tikintisi üçün tender elan edib. Noyabr ayında 3 şirkət tərəfindən təkliflər daxil olub və 2 ay sonra tenderin qalibi elan olunub.
Müsabiqənin əsas tələblərinə zavodun layihələndirilməsi, tikintisi, investisiyaların cəlb edilməsi və obyektin sonrakı idarə edilməsi daxildir. İqtisadiyyat Nazirliyində keçirilən tədbirdə tender zərflərinin açılışı baş tutub. Ciddi tender qiymətləndirmə prosesindən sonra layihəni həyata keçirmək üçün suyun duzsuzlaşdırılması və yaşıl enerji sahəsində qlobal lider olan Səudiyyə Ərəbistanının “ACWA Power” şirkətinin rəhbərlik etdiyi konsorsium seçilib. “ACWA Power”in portfelinə hazırda investisiya dəyəri 97 milyard ABŞ dolları olan 94 layihə daxildir.
Şirkət 69 GVt enerji istehsal etmək və gündəlik 8 milyon kubmetr suyu duzsuzlaşdırmaq üçün istehsal gücünə malikdir. Konsorsiuma sənaye, infrastruktur, investisiya, enerji istehsalı və bölüşdürülməsi, turizm və s. sahələrdə irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsində 50 ildən artıq təcrübəyə malik olan Türkiyənin “IC İçtaş İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.” şirkəti də daxildir.
Bu pilot layihənin unikal xüsusiyyəti onun “Azərbaycan Respublikasında dövlət-özəl sektor tərəfdaşlığı haqqında” Qanunda və müvafiq normativ hüquqi aktlarda təsbit olunmuş dövlət-özəl tərəfdaşlıq modeli əsasında həyata keçirilməsidir.
İnnovativ zavod Azərbaycanda su infrastrukturunun əsas elementinə çevriləcək
Layihənin həyata keçirilməsi Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasının içməli suya artan tələbatının ödənilməsinə kömək etməklə yanaşı, həm də ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına mühüm töhfə verəcək.
Su idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi, qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi və investisiyaların cəlb edilməsi bu iddialı layihənin mühüm olan üç əsas təməlidir.
Şərtlərə əsasən, iki il yarım ərzində Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında sutkada 300 min kubmetr su istehsal edən zavod tikiləcək. Tikinti başa çatdıqdan sonra qalib konsorsium zavodu 27,5 il idarə edəcək, daha sonra isə obyekt Azərbaycanın Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin nəzarətinə keçəcək.
Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması zavodu Azərbaycana niyə məhz indi lazımdır?
Su hər bir dövlətin sosial-iqtisadi sabitliyini və inkişaf perspektivlərini müəyyən edən strateji resursdur. Dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da su ehtiyatları tədricən tükənir ki, bu da dayanıqlı su təchizatının təmin edilməsi üçün operativ və kompleks tədbirlərin görülməsini tələb edir.
Su ehtiyatları ilə bağlı mövcud vəziyyət
Azərbaycanda həm yerüstü, həm də yeraltı su mənbələrindən əhalinin içməli su ilə təmin edilməsi və kənd təsərrüfatının su təchizatı üçün istifadə olunur. Azərbaycanın yerüstü su ehtiyatları 30,9 km³ təşkil edir ki, bunun da 10,6 km³-i yerli, 20,3 km³-i isə transsərhəddir. Ölkə üzrə potensial yeraltı su ehtiyatları 9,0 km³, təsdiq edilmiş (istismar) ehtiyatlar isə 4,38 km³ həcmində qiymətləndirilir.
ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı hazırladığı hesabatda Azərbaycan iqlim dəyişikliyindən ən çox əziyyət çəkəcək 39 ölkənin siyahısına daxil edilib. Növbəti 50 il ərzində havanın temperaturunun 2-3°C artması ilə həm yerüstü, həm də yeraltı su ehtiyatlarının 15 faiz azalması gözlənilir.
Məlumatlardan göründüyü kimi, Azərbaycanın su ehtiyatları azalır. İqtisadiyyatın və kənd təsərrüfatının inkişafı, ölkədə müasir aqrar-sənaye komplekslərinin və sənaye istehsalı müəssisələrinin yaradılması, əhalinin sayının artması – bütün bunlar su istehlakının əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olur.
Azərbaycanın su ehtiyatlarının 70 faizindən çoxunun ölkədən kənarda – Türkiyə, Gürcüstan, Ermənistan və qismən İranda formalaşması xüsusi mürəkkəblik yaradır. Ölkəyə su Kür, Araz və digər kiçik çaylar vasitəsilə daxil olur ki, bu da xarici amillərdən, o cümlədən iqlim dəyişikliyi və beynəlxalq münasibətlərdən asılılıq yaradır.
Azərbaycanda içməli və sənaye sularının istehlakı ildən-ilə artır. Bunun səbəbi:
- artan su həcmini tələb edən əhali artımı;
- kənd təsərrüfatının inkişafı: əkin sahələrinin genişləndirilməsi suvarma üçün əlavə resurs tələb edir;
- sənayeləşmə: yeni sənaye müəssisələri su istehlakı yükünü artırır;
- aqrar-sənaye komplekslərinin inkişafı: müasir texnologiyalar dayanıqlı su təchizatı tələb edir.
Niyə məhz indi?
Su ehtiyatlarının azalması, istehlakın artması və qonşu ölkələrdən asılılıq dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması zavodunun tikintisini təkcə cari çağırışlara cavab olaraq deyil, həm də uzunmüddətli perspektivdə su təchizatının davamlılığına doğru atılan strateji əhəmiyyətli addıma çevirir.
Bu pilot layihə su ehtiyatlarının şaxələndirilməsində mühüm rol oynayacaq, duzsuzlaşdırma texnologiyasının effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verəcək, analoji təşəbbüslərə zəmin yaradacaq, Bakı və Abşeron yarımadasını içməli su ilə təmin edəcək, həmçinin xarici mənbələrdən asılılığı azaldacaq.
Perspektivlər
Gələcəkdə duzsuzlaşdırma zavodları Xəzər dənizinin sahillərində yerləşdirilə bilər ki, bu da:
• mövcud içməli suyun həcminin artırılmasını;
• kənd təsərrüfatı və sənayenin inkişafına dəstək verilməsini;
• iqlim dəyişikliyi və su ehtiyatlarına artan tələbat şəraitində davamlılığı təmin edəcək.
Effektivlik: Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması strateji su təchizatı məsələlərini necə həll edir
Azərbaycanda şirin suya çıxışın təmin edilməsi iri həcmdə maliyyə investisiyaları tələb edir. Dəniz suyunu duzsuzlaşdıran qurğuların tikintisi su təchizatı problemlərinin həlli üçün yeni perspektivlər açmaqla yanaşı, həm də təbii sərvətlərin qorunmasına töhfə verir və müəyyən dərəcədə maliyyə və texniki xərcləri azaldır.
Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması bir sıra iqtisadi üstünlüklərə malikdir:
1. Digər regionların su ehtiyatlarından asılılığının azaldılması. Duzsuzlaşdırma nəticəsində əldə edilən əlavə həcmdə şirin su Bakının və şəhərətrafı qəsəbələrin su təchizatını yaxşılaşdıracaq, digər regionlardan suyun tədarükünə olan ehtiyacı aradan qaldıracaq.
2. İnfrastruktur xərclərinin azaldılması. Uzaq ərazilərdən suyun daşınması üçün bahalı su kəmərləri və nasos stansiyaları çəkməyə ehtiyac qalmayacaq. Məsələn, Azərbaycanın ən böyük infrastruktur layihələrindən birinə çevrilən Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri belə həll yollarının mürəkkəbliyini və dəyərini açıq şəkildə nümayiş etdirir. Onun tikintisi 480 milyon manata başa gəlib. 2010-cu ildə istismara verilən su kəmərinin uzunluğu 262 kilometrdir. Layihəyə dərinliyi 150 metr olan 100 quyunun qazılması və suqəbuledici qurğunun tikintisi daxildir. Su kəmərlərinin tikintisi əhəmiyyətli maliyyə və təbii resurslar tələb edir, duzsuzlaşdırma qurğularının istifadəsi isə bu xərcləri minimuma endirməyə imkan verən alternativ hesab edilir.
3. Uzunmüddətli davamlılıq. Duzsuzlaşdırma qurğuları dəyişən iqlim şəraitindən asılı olmayaraq su ehtiyatlarına etibarlı çıxışı təmin edir.
4. Texnoloji liderlik. Bu cür layihələrin həyata keçirilməsi Azərbaycanı regional səviyyədə innovasiyalar sahəsində liderə çevirəcək.
Dünya praktikası: duzsuzlaşdırma zavodları davamlı gələcəyi necə formalaşdırır
Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması uzun müddətdir ki, məhdud su ehtiyatları olan regionlarda su təchizatı problemlərinin həlli üçün əsas həll yolu olub. Duzsuzlaşdırma qurğuları iqlim dəyişikliyi, əhalinin artımı və sənaye fəaliyyətinin artması ilə əlaqədar su qıtlığı şəraitində etibarlı şirin su mənbəyini təmin etməklə davamlı gələcək formalaşdırır. Bu zavodlar təbii su anbarlarından asılılığı, ekosistemlərə ekoloji təzyiqi azaldır və məişət və sənaye ehtiyaclarını su ilə təmin etməklə sosial-iqtisadi inkişafı dəstəkləyir. Ən uğurlu nümunələri duzsuzlaşdırma qurğularının əhalinin və sənayenin su ilə təmin edilməsində mühüm rol oynadığı Yaxın Şərq ölkələri nümayiş etdirir.
Suyun duzsuzlaşdırılması üzrə liderlər:
• Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Səudiyyə Ərəbistanı öz ərazilərində yerləşən ən böyük su duzsuzlaşdırma qurğularına görə dünya liderləridir.
• Küveyt, Oman və Əlcəzair quraq iqlimlərdə su təchizatı üçün oxşar texnologiyalardan fəal şəkildə istifadə edirlər.
• İsrail duzsuzlaşdırma qurğularının effektivliyinin parlaq nümunəsidir. Ölkədə hər il təxminən 600 milyon kubmetr su istehsal edən və ölkənin içməli suya olan tələbatının 42 faizini ödəyən beş zavod fəaliyyət göstərir.
Yaxın Şərq, o cümlədən İsrail duzsuzlaşdırma üçün qlobal mərkəzdir və dünyanın ümumi tutumunun təxminən 45 faizini təşkil edir. Bu ölkələr quraq iqlim və təbii su ehtiyatlarının qıtlığı ilə bağlı çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün duzsuzlaşdırmanı uzunmüddətli strategiyalarının bir hissəsinə çeviriblər.
Bu, Azərbaycan üçün niyə vacibdir?
Azərbaycan, Yaxın Şərq ölkələrindən fərqli olaraq, həddindən artıq su çatışmazlığı ilə üzləşmir. Lakin əlavə su həcmlərinə çıxış və müasir duzsuzlaşdırma texnologiyalarının tətbiqi inkişaf perspektivləri açır.
Bu ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, duzsuzlaşdırma qurğularına yatırılan sərmayələr onların etibarlılığı, davamlılığı və əhalini və iqtisadiyyatı həyati resursla təmin etmək qabiliyyətinə görə öz bəhrəsini verir. Azərbaycanda su probleminin o qədər də kəskin olmamasına baxmayaraq, bu cür texnologiyalardan istifadə nəinki cari məsələləri həll edəcək, həm də gələcək çağırışlara hazırlıq alətinə çevriləcək.
Duzsuzlaşdırma təkcə infrastruktur layihəsi deyil, dəyişən dünyada təhlükəsizliyi, sabitliyi və inkişafı təmin edən strateji vasitədir. Azərbaycan qabaqcıl ölkələrin təcrübəsindən yararlanmaq üçün unikal imkan yaradır, qabaqcıl təcrübələri öz şərtlərinə uyğunlaşdırır.
Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması texnologiyalarının tətbiqi etibarlı və dayanıqlı su təchizatı sisteminin yaradılması istiqamətində strateji addımdır. Bu layihə cari çağırışlara cavab verməklə yanaşı, həm də suyun iqtisadi artımı və sosial rifahı dəstəkləyən etibarlı mənbə olacağı gələcək Azərbaycanın təməlini qoyur. (Report)
