Dövlətlə-müəssisələr sadəcə alqoritmlər deyil, həm də dəyərlər üzərində qurulan idarəetmə və tənzimləmə sistemləri yaratmalıdırlar…
“Rosazermaş” QSC-nin İdarə Heyətinin sədri Togrul Qulubəyli süni intellektin sənayeləşmədə rolu, faydaları, riskləri və potensial zərərləri mövzusunda fikirlərini bölüşüb.
FED.az biznes və maliyyə xəbərləri portalı sözügedən mövzu ilə bağlı Toğrul Qulubəylinin növbəti təhlilini təqdim edir:
Süni İntellektin Sənayeləşmədə Faydaları:
1. Ağıllı İnfrastruktur və Avtomatlaşdırma
Süni intellekt sənaye müəssisələrində ağıllı sistemlərin qurulmasını stimullaşdırır.
Məsələn: Ağıllı sensorlar və Iot cihazları vasitəsilə zavodun bütün prosesi izlənir. Proqnozlaşdırıcı texniki xidmət sistemləri avadanlıqların nasazlığını öncədən xəbər verir və qəza risklərini azaldır, robotlarla sensorlarla təchiz olunmuş sistemlər və maşın öyrənməsi alqoritmləri vasitəsilə işlər daha sürətli və dəqiq şəkildə yerinə yetirilir. Bu da məhsuldarlığı artırır, xərcləri azaldır.
2. Rəqəmsal İkizlər və Simulyasiya
AI sistemləri real zavod və avadanlıqların rəqəmsal modellərini (Digital Twin) yaradır:
Əməliyyatlar simulyasiya edilir. Risklər analiz olunur. Bu, infrastrukturun modernləşdirilməsi üçün daha az xərclə və sınaqla qərar verməyə imkan yaradır.
3. Təchizat Zəncirinin İntellektual İdarəolunması
AI, böyük məlumatlar əsasında təchizat zəncirini optimallaşdırır:
Tələb proqnozları;
Logistika marşrutlarının optimallaşdırılması;
Əmtəə ehtiyatlarının səmərəli idarəolunması;
Bunlar sənaye infrastrukturunun daha çevik və qənaətli olmasını təmin edir.
4. Enerji Effektivliyi və Dayanıqlılıq
AI əsaslı enerji idarəetmə sistemləri sənaye obyektlərində:
İstehsalat zamanı enerji sərfini tənzimləyir;
Geri dönüşüm sistemlərini daha səmərəli edir;
Ekalogiyaya zərərini azaldır;
Beləliklə, infrastruktur ekoloji davamlılıq prinsipinə uyğun inkişaf edir;
5. İnsan-Maşın Kooperasiyası
Yaxın gələcəkdə “Collaborative AI” sistemləri (insanla birgə çalışan robotlar) sənayedə geniş yayılacaq:
İnsan işçilərlə koordinasiyalı işləyən robot sistemləri məhsuldarlığı artırır, insan əməyinin zəruriliyini tam aradan qaldırmır, sadəcə tamamlayır. Bu, həm təhlükəli işlərdə təhlükəsizliyi artırır, həm də işçi motivasiyasını qoruyur. Baxmayaraq ki, bəzi işlər avtomatlaşdırılacaq, yeni texnologiyaların inkişafı ilə bir sıra yeni sahələr və peşələr də yaranacaq (məsələn, AI mühəndisliyi, məlumat analizi, robot etikası mütəxəssisi və s.).
Süni İntellektin Sənayeləşmədə Potensial Zərərləri:
- Sosial-iqtisadi Disbalanslar
Sənaye sahələrində AI texnologiyalarının geniş tətbiqi ilə təkrarlanan və az ixtisas tələb edən iş yerləri sıfıra bərabər ola bilər. Bu, aşağı ixtisaslı işçilər üçün kütləvi işsizlik və sosial narazılıq riski yaradır. Bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq üçün dövlətlərin yenidən ixtisaslaşdırma proqramlarına ehtiyacı olacaq.
- Mərkəzləşmə və Asılılıq
AI sistemləri yüksək texnologiyalı infrastruktura və davamlı texniki dəstəyə ehtiyac duyur.
Kiçik və orta müəssisələr (KOB-lar) üçün bu sistemlərin tətbiqi baha başa gəldiyindən, bazar böyük şirkətlərin nəzarətinə keçə bilər.
- Kibertəhlükələr və İnformasiya Asimmetriyası
İnfrastrukturda istifadə olunan ağıllı sistemlər kiberhücumlara daha açıq olur.
İstehsalat proseslərinin pozulması və məlumatların sızması həm iqtisadi, həm də milli təhlükəsizlik baxımından risk daşıyır.
Bunun qarşısını almaq üçün ciddi kibertəhlükəsizlik infrastrukturuna ehtiyac var.
- Etik və hüquqi suallar
SI sistemlərinin qərar verdiyi sənaye sahələrində nəticəyə görə məsuliyyətin kimə aid olduğu bəlli olmaya bilər. Məsələn: AI tərəfindən idarə olunan avtomatlaşdırılmış zavodda qəza baş verərsə, hüquqi məsuliyyət proqramçınınmı, rəhbərliyinmi, yoxsa AI sistemininmi üzərinə düşəcək?
Müəlifdən yekun tövsiyə: süni intellektin inkişafı insanlığın texnoloji imkanlarını genişləndirdiyi qədər, etik məsuliyyətini də dərinləşdirir. Yaxın gələcəkdə iqtisadi səmərəlilik və texnoloji üstünlük uğrunda yarışan cəmiyyətlər yalnız o halda qalib gələcək ki, süni intellektin tətbiqini insan ləyaqəti, sosial ədalət və bərabər fürsət prinsipləri ilə uzlaşdıra bilsinlər. Bu məqsədlə, dövlətlə-müəssisələr sadəcə alqoritmlər deyil, həm də dəyərlər üzərində qurulan idarəetmə və tənzimləmə sistemləri yaratmalıdırlar. Texnologiya – məqsədə yox, insana xidmət edən vasitə olmalıdır.
